page0021

TEORIA NAZW WŁASNYCH

Łakomy). Po drugie, wyrażenia deiktyczne wskazują jedynie obiekty, nie wnosząc treści znaczeniowej, podczas gdy wyrażenia należące do podsystemu semantycznego mogą zarówno wskazywać obiekty, jak wnosić treść znaczeniową (Kuryłowicz 1980). W taki właśnie sposób pełnią funkcje wyznaczania obiektów indywidualnych opisowe wyrażenia identyfikujące, czyli deskrypcje określone, np. autor „Pana Tadeusza", prezydent Francji, ten (nowy) lekarz. Deskrypcje określone nie tylko wskazują indywiduum, ale też zawierają znaczenie. Wyrażenia deiktyczne nie stanowią grupy jednolitej, przeciwnie, różnią się pomiędzy sobą stałością związku z obiektem, do którego się odnoszą, oraz możliwością przekazywania znaczeń innych niż leksykalne.

2. Począwszy od czasów starożytnych filozofowie, logicy i językoznawcy rozważali problem, jak funkcjonują w języku wyrazy pospolite, a jak nazwy własne. Niżej przedstawiono podsumowanie wielowiekowych dociekań, przemyśleń i polemik. Wokół niektórych problemów toczy się do dziś dyskusja.

Za pomocą wyrazów pospolitych (nomina appellativa) grupujemy (kategoryzujemy) obiekty (przedmioty) otaczającego nas świata w ten sposób, że łączymy je w zbiory (klasy) na podstawie zespołu ich cech, które uważamy za charakterystyczne i właściwe tylko tej grupie obiektów. Np. mówiąc stół bierzemy pod uwagę te cechy, które są charakterystyczne dla wszystkich stołów i tylko stołów: wszystkie stoły mają blat i co najmniej jedną nogę. Zespól cech właściwych danej grupie obiektów stanowi treść językową wyrazu, którym nazywamy te obiekty. Treść językowa wyrazu to jego znaczenie leksykalne (Kotarbiński 1929). Wyraz taki, jak stół, czyli wyraz pospolity, odnosi się zatem do obiektów, które uważamy za jednakowe. Logicy nazywają wyrazy tego rodzaju nazwami ogólnymi. Lingwiści nazywają je wyrazami lub rzeczownikami pospolitymi albo apelatywami.

Wyrazy (rzeczowniki) pospolite, czyli nazwy ogolne, mogą pełnić w języku dwie funkcje:

a)    za ich pomocą orzekamy (stwierdzamy) coś o kimś lub o czymś, np.: On jest lekarzem. Inaczej: przypisujemy danemu obiektowi określone właściwości (cechy). W przytoczonym przykładzie przypisujemy danej osobie cechę bycia lekarzem;

b)    za ich pomocą wskazujemy (wyznaczamy) pojedynczy, indywidualny egzemplarz danego zbioru, np.: Ten lekarz jest nowy. Wyrazy pospolite tak użyte zyskują obowiązkowo wykładnik określoności (indywidualności). W tzw. językach rodzajnikowych jest to rodzajnik określony

17