page0047

GRAMATYKA NAZW WŁASNYCH

zwach własnych osób. Pozwalają one wyodrębnić bardziej i mniej pro-totypiczne nazwy osób.

Kategoria pojęciowa płeć wyrażona w nazwach własnych osob ma charakter radialny (koncentryczny). Centrum kategorii zajmują imiona oficjalne, nazwiska na -ski{a), emotywne (nacechowane emocjonalnie) formy imion oraz przezwiska przymiotnikowe. Rodzaj naturalny ich nosicieli zgodny jest tu z rodzajem gramatycznym nazw. Dalej od centrum znajdują się nazwy żeńskie na -owa, -ina, -ówna, -anka. Sufiksy te wyrażają, oprócz żeriskości, informację o statusie matrymonialnym osoby. Jeszcze dalej od centrum znajdują się nazwiska rzeczownikowe.

0 płci ich nosicieli informują tu środki syntaktyczne, a nie końcówki fleksyjne nazwisk. Stosunki syntaktyczne w zdaniu dyktuje rodzaj naturalny osoby. Przezwiska zajmują jeszcze dalsze miejsce od centrum. Płeć osób wyrażają środki fleksyjne lub nie jest ona w ogóle wyrażona, a stosunki syntaktyczne w zdaniu dyktuje rodzaj gramatyczny przezwiska. Peryferie kategorii zajmują emotywne formy imion męskich

1 żeńskich. Płeć nie jest tu wyrażona ani fleksyjnie, ani składniowo, a stosunki syntaktyczne w zdaniu dyktuje rodzaj gramatyczny danej nazwy własnej.

Granica między nazwami własnymi osób a pospolitymi rzeczownikami osobowymi przebiega zatem ostro w zakresie środków morfologicznych oddających opozycję płeć męska : płeć żeńska. Natomiast znaczna ilość nazwisk i przezwisk rzeczownikowych krzyżuje się z nieliczną grupą dwurodzajowych rzeczowników pospolitych na -a, gdyż informacja o płci wyrażona jest w obydwóch klasach wyrazów za pomocą takich samych środków językowych. Granice pojęciowej kategorii płeć wyrażonej w nazwach własnych osob są zatem na krańcach rozmyte.

BIBLIOGRAFIA (WYBÓR)

Cieślikowa A., 1991, Derywacja paradygmatyczna w staropolskiej antroponimii, Kraków.

Górny W., 1957, Zagadnienie polskiej gramatyki onomastycznej, Język Polski 37,174-178.

Handke K., 1989, Fleksja nazewnictwa miejskiego na tle systemu fleksyjnego współczesnej polszczyzny, Onomastica 33, 61-87.

Kaleta Z., 1997, Gramatyka nazw własnych w ujęciu kognitywnym, (w:) X Ogólnopolska Konferencja Onomastyczna, Opole.

Kowalik-KaletaZ., 1986, Zastosowanie analizy i pojęć strukturalistycznych do wykrywania podstawowych wzorow prototypów nazwisk w języku polskim, Zbornik za hlologiju i lingyistiku 29/1 (Novi Sad), 39-50.