page0035

TEORIA NAZW WŁASNYCH

czasownika w zdaniu, ma ona znaczenie syngulatywne, gdyż odnosi się do pojedynczej miejscowości.

Liczba mnoga nazw własnych może występować w wypadku jej metaforycznego użycia, np. Napoleonów nam nie trzeba. Jednak to nie liczba mnoga stwarza metaforę, lecz porównanie tkwiące u podstaw metafory: Ludzi takich, jak Napoleon nam nie trzeba. Nazwa własna w liczbie pojedynczej również może być użyta metaforycznie, np. Tiotrek to Don Kichot.

Wyrażenia typu inny Jan, np. Idę dziś do kina z innym Janem, można również objaśnić za pomocą formuły „x zwany y": Idę dziś do kina z innym chłopcem, który (też) ma na imię Jan.

PROTOTYPICZNE I MNIEJ PROTOTYPICZNE NAZWY WŁASNE

Jak wynika z powyższych rozważań, podstawowymi cechami nazw własnych są: brak znaczenia leksykalnego i stały związek z pojedynczym indywiduum na podstawie aktu nazwania. Takie cechy w sposób oczywisty dla użytkowników języka polskiego przysługują nazwom w rodzaju Warszawa, Poznań, Sienkiewicz, Kowalski, Nowak, Maria, Piotr itp. Będziemy je nazywać najbardziej typowymi, czyli prototypicznymi nazwami własnymi, w myśl kognitywnej teorii prototypów.

Cytowane wcześniej nazwy Uniwersytet Jagielloński, Stany Zjednoczone, Ocean Atlantycki, będące konstrukcjami składniowymi o stałym szyku, są mniej typowymi (prototypicznymi) nazwami własnymi. Odnoszą się wprawdzie stale do tego samego obiektu na podstawie aktu nazwania (nadania nazwy), ale mają jednocześnie znaczenie leksykalne, gdyż ich komponentami są wyrazy pospolite o czytelnym dziś znaczeniu.

Potraktowanie tego typu wyrażeń jako mniej prototypicznych nazw własnych pozwala uniknąć stosowanego przez niektórych onomastów określenia „apelatywne nazwy własne" — terminu nieadekwatnego i wewnętrznie sprzecznego.

Wcześniej określano tego typu wyrażenia identyfikujące jako „zdegene-rowane nazwy własne" ( degenerateproper names — Searle 1971), „ąuasi--nazwy" (Strawson 1974) lub „złożone nazwy własne" (Gardiner 1957).

Również współcześnie występujące przezwiska, jak Łysoń w odniesieniu do osoby łysej czy Tyka w odniesieniu do osoby chudej i wy

sokiej, zaliczyć należy one, z jednej strony, kalne (i emotywne)

ióotiotypicznych nazw własnych. Mają 'erenfoAfc drugiej — znaczenie leksy-umojywowane dla osób, które znają

31