page0037

TEORIA NAZW WŁASNYCH

DESKRYPCJE OKREŚLONE

Deskrypcje określone to opisowe wyrażenia identyfikujące, czyli wyrażenia, które mają zdolność wskazywania, wyznaczania obiektów indywidualnych, dla odróżnienia ich od innych, poprzez przypisanie im pewnych właściwości, np. autor „Pana Tadeusza", stolica Polski, najwyższy szczyt Tatr. Mają one jednego, niepowtarzalnego referenta w danej, określonej wspólnocie komunikatywnej. Używając deskrypcji określonej najwyższy szczyt Tatr, stwierdzamy: istnieje taki jednostkowy, niepowtarzalny obiekt indywidualny, który ma tę cechę, że jest najwyższym szczytem Tatr. Pod względem językowym są to bardziej lub mniej rozbudowane grupy, w których występują najczęściej wyrazy pospolite (rzeczowniki i przymiotniki, zaimki) oraz nazwy własne. W tzw. językach rodzajnikowych są one poprzedzone rodzajnikiem określonym, np. w języku angielskim rodzajnikiem the. W języku polskim funkcję rodzajnika określonego pełni zaimek wskazujący ten, ta, to (np. ten nowy lekarz) lub (najczęściej) kontekst, z którego wynika, że referent nazwy postrzegany jest jako jednostka niepowtarzalna, indywidualna.

Deskrypcje określone mają znaczenie wynikające ze znaczenia wyrazów pospolitych, które są ich elementami, oraz ze znaczenia konstrukcji składniowej, jaką stanowi grupa imienna.

Deskrypcje łączą w sobie dwie cechy: zdolność jednostkowego wyznaczania oraz właściwości opisujące. Innymi słowy: wyznaczają one jednostkowo przez przypisanie danemu obiektowi określonych cech.

Deskrypcja określona może być zastąpiona przez nazwę własną i odwrotnie. Jednak sposób wyznaczania obiektu jednostkowego przez de-skrypcję i nazwę własną jest inny, mianowicie: nazwa własna nie orzeka żadnych cech o referencie, a jedynie go nazywa. Dla cytowanych wyżej deskrypcji określonych ekwiwalentne nazwy własne to odpowiednio: Adam Mickiewicz, Warszawa, Rysy.

Istnieją deskrypcje określone, które w sposób oczywisty dla danej wspólnoty językowo-komunikatywnej odnoszą się do jednego i tylko jednego obiektu. Są też takie deskrypcje, które mogą mieć więcej niż jednego referenta, a ich zdolność wyznaczenia właściwego spośród nich zależy od znajomości realiów, jaką posiadają uczestnicy aktu komunikacji (np. dialogu) w danej wspólnocie. Należą tu deskrypcje typu: matka Agaty w sytuacji, gdy znamy więcej niż jedną Agatę, lub syn Kowalskiego w sytuacji, gdy Kowalski ma więcej niż jednego syna.

33