page0041

Zofia Kaleta

GRAMATYKA NAZW WŁASNYCH

W poprzednim rozdziale wykazano, że nazwy własne różnią się w sposób istotny od wyrazów pospolitych.

Powstaje teraz pytanie, czy odmienna funkcja językowa i odmienna semantyka nazw własnych znajduje odzwierciedlenie w ich cechach gramatycznych, tzn. w cechach morfologicznych: fleksjnych i słowotwórczych, oraz we właściwościach składniowych. Jak realizują się w nazwach własnych kategorie gramatyczne: rodzaj, liczba, przypadek?

Zagadnieniami tymi zajmuje się gramatyka nazw własnych, której celem jest opis językowych właściwości nazw własnych, odróżniających je od wyrazów pospolitych. Te ostatnie stanowią zatem punkt odniesienia.

Stan badań nad gramatyką polskich nazw własnych jest słabo zaawansowany i nie można obecnie przedstawić pełnego rejestru morfologicznych, składniowych i fonetycznych wyznaczników proprialności, a jedynie dane fragmentaryczne. Niektóre zagadnienia są w trakcie opracowania.

Najwcześniej uwagę językoznawców przyciągnęła fleksja nazw własnych. Wskazywano na różnice we fleksji nazwisk i nazw ulic w stosunku do motywujących je wyrazów pospolitych jako na wskaźnik proprialności (Pawłowski 1951, Górny 1957). Podawano przykłady odmiennej fleksji nazwisk w stosunku do odpowiadających im apelatywów, np. cel. 1. p. nazwiska Kot: Kotowi, w przeciwieństwie do cel. 1. p. wyrazu pospolitego kotu; dop. 1. mn. nazwiska Wróbel: Wróblów, w przeciwieństwie do dop. 1. mn. apelatywu wróbli; brak alternacji e : 0 (zero) w obrębie sufiksu -ek w nazwiskach w porównaniu z odpowiednimi apelatywami, np. Dudeka : dudka, brak alternacji a : e, np. Gotąba :

37