Obraz (627)

3. Budowa zdania

□

Przykładowo: przy analizie wypowiedzenia:

Niech pyta.

dochodzimy do wniosku, że brakuje w nim jednoznacznego określenia osoby, którą skłania się do wykonywania czynności. Jako odbiorcy tekstu chcielibyśmy wiedzieć: Kto niech pyta? Dlatego wypowiedzenie składowe typu: ktokolwiek ma jakieś wątpliwości, tworzące z wypowiedzeniem: Niech pyta. wypowiedzenie złożone: Ktokolwiek ma jakieś wątpliwości, niech pyta. interpretujemy jako podrzędne uzupełniające w wypowiedzeniu nadrzędnym brakujący składnik pełniący funkcję podmiotu, czyli podmiotowe.

Z kolei — analizując wypowiedzenie złożone typu:

Uczestnicy spotkania zadali wiele pytań, do czego zachęcili ich organizatorzy.

dochodzimy do wniosku, że pierwsze wypowiedzenie składowe stanowi całość informacyjną (możemy zadać jedynie pytanie ogólne typu co dalej?), a drugie mogłoby być samodzielnym pytaniem o działanie wymagające zachęty (paradoksalnie chcielibyśmy wiedzieć, jakim składnikiem wypełnić pozycję dopełnienia przy ZACHĘCIĆ). Stąd wypowiedzenie składowe do czego zachęcili ich informatorzy opiszemy jako podrzędne rozwijające przydopełnieniowe, gdyż treść wypowiedzenia nadrzędnego mogłaby właśnie stanowić znaczenie składnika w funkcji brakującego dopełnienia ZACHĘCIĆ po przekształceniu całego wypowiedzenia złożonego:

Organizatorzy zachęcili uczestników spotkania do tego, żeby zadawali wiele pytań.

Bez formalnych wskazówek pozostawionych przez nadawcę tekstu niejednokrotnie trudno byłoby uznać, że w jakimś wypowiedzeniu nadrzędnym brakuje przydawki albo takiego okolicznika, który nie jest semantycznie wymagany przez czasownik. Przykładowo w wypowiedzeniu składowym nadrzędnym wypowiedzenia złożonego:

Napisaliśmy do Marysi list, jakiego wcale się nie spodziewała. z punktu widzenia całości komunikatywnej niczego nie brakuje. Ponieważ jednak bez trudu można temu wypowiedzeniu składowemu nadać postać: Napisaliśmy do Marysi taki list.

— czyli dodać do niego odpowiednik zespolenia, następny składnik jest interpretowany jako podrzędny uzupełniający przydawkowy.

Także wypowiedzenie nadrzędne w kolejnym wypowiedzeniu złożonym: Pada deszcz, kiedy idę do fryzjera.

można by uznać za zwykłą konstatację, gdyby nie łatwość przekształce-

473