Obrázek (55)

Wałęsa, jak podkreślił to w swym arykule w „Rzeczpospolitej” (czerwiec 1995) Andrzej Olechowski, równoważy układ sił politycznych w Polsce i przyczynia się do aktywizacji tendencji reformatorskich i postępowych. Znalazło to wyraz w obaleniu rządu Olszewskiego w momencie, gdy wystąpił on z niefortunnym, destabilizującym układ polityczny pomysłem lustracji, oraz w odmówieniu poparcia premierowi Pawlakowi w styczniu 1995 r. Rząd Pawlaka hamował bowiem reformy i odznaczał się indolencją i niekompetencją.

Wybitny filozof niemiecki, Karl Jaspers, w eseju Stawanie się człowiekiem dzięki polityce poświęca dużo uwagi osobowości polityka. Pisze on m.in.: „[...]wielkość męża stanu polega na tym, że jest on świadom swej odpowiedzialności za wolność... Wielcy mężowie stanu —jakimi byli na przykład Solon i Perykles — czują się odpowiedzialni za przemoc i wolność z jej rezygnującym z przemocy rozumem. Utwierdzanie panowania przemocą wymaga podstępów i kłamstw, rozum żąda otwartości, prawdomówności, dotrzymywania umów”¹. Jaspers przeciwstawia polityków odznaczających się oportunistycznym realizmem, przebiegłością mężom stanu, których cechuje poszanowanie wolności, odwaga, rozsądek, powściągliwość.

Wałęsa po wydarzeniach sierpniowych dał się poznać jako rozważny przywódca związkowy, który nie ryzykował, np. w czasie konfliktu bydgoskiego, wolności obywateli i który strategią małych kroków poszerzał sferę wolności w Polsce. W strukturze jego osobowości poczesne miejsce po sierpniu 1980 r. zajęło silne poczucie odpowiedzialności za losy nie tylko „Solidarności”, lecz również narodu. Epizod radomski rozgrywał się już w przededniu stanu wojennego, gdy kości zostały rzucone i gdy pole manewru było już ograniczone. Wałęsa wtedy nie chciał po prostu wypaść z gry.

Należy podkreślić, że w rolę przywódcy ruchu związkowego i opozycji w Polsce wpisał swoją z jednej strony dynamiczną i otwartą osobowość, a z drugiej takie jej właściwości, jak rozwaga, odpowiedzialność i uczciwość wewnętrzna, które sprawiły, że w walce o wolność i demokrację w Polsce przyświecały mu ideały etyczne i religijne.

Można przyjąć, że wspomniane wyżej właściwości ukształtowały się wyraźnie w osobowości Wałęsy po 1970 r. i że niemały wpływ na proces ich formowania miały kontakty z przedstawicielami opozycji, a również osobisty przykład papieża Jana Pawła II i relacje z nim.

Wałęsa miał pewne predyspozycje do twórczego zasymilowania tych konstruktywnych wpływów; wydaje się, że podwaliny pod te pozytywne cechy położyła matka Wałęsy, osoba kochająca swe dzieci, życzliwa i mądra.

Znany socjolog, Paweł Śpiewak analizując etos „Solidarności” i jej przesłanie ideowo-polityczne, wyodrębnia etos liberalny i republikański. Śpiewak nawiązuje tu do myśli teoretycznej Hannah Arendt. Etos liberalny, według Śpiewaka, opiera się na tradycji działań reformatorskich zorientowanych na ochronę praw jednostek i zbiorowości i podnoszeniu sprawności systemu ekonomiczno-administracyjnego. Etos republikański odwołuje się do tradycji społeczeństwa obywatelskiego opartej na afirmacjji wolności i par-tycypacji obywateli w tworzeniu dobra wspólnego. Śpiewak pisze: „«Solidamość» pojęta w duchu republikańskim była nieustanną szkołą politycznej kultury, w której każdy uczył się swoich praw obywatelskich, a stykając się z ludźmi różnych zawodów, różnych zdolności, śledząc wysiłki polityków i menedżerów uczył się praktycznej sztuki osądzania i stosowania reguł ogólnych do konkretnych okoliczności”².

Nie ulega wątpliwości, że biografia Wałęsy jako działacza związkowego wpisała się jednoznacznie w etos republikański. Wałęsa identyfikował się wyraźnie z ideą społeczeństwa demokratycznego i obywatelskiego, wielokrotnie zachęcał Polaków do brania spraw we własne ręce, do aktywności

143

1

K. Jaspers, Filozofia egzystencji. Wybór pism. wyb. S. Tyrowicz, tłum. D. Lachowska, A. Wołkowicz, PIW, Warszawa 1990, s. 439.

2

P. Śpiewak. Ideologie i obywatele, Biblioteka Więzi, Warszawa 1991. s. 223.