obraz0 (7)

Słowiańszczyzny. Nawet w takiej publikacji, jak Mały słownik historii Polski, adresowanej do nzerszego grona czytelników, operuje się charakterystj^cznym zwrotem: „(...) Długotrwały proces chrystianizacji ziem polskich, zapoczątkowany w 966 r. przez chrzest osobisty Mieszka I i budowę organizacji kościelnej w Polsce w latach 968—1000, zakończony nie wcześniej niż w XIII wieku” ³. Nie inaczej rzecz stawia Wielka Encyklopedia Powszechna: „Chrzest Polski, proces chrystianizacji ziem polskich trwający kilka wieków (X—XIII) (...). Drugi etap chrztu Polski — chrystianizacja powszechna — zakończył się prawdopodobnie w ciągu XIII w. w wyniku rozbudowy sieci parafialnej” ⁴. Skoro odwrotną stroną medalu chrystianizacji był proces depaganizacji ludów słowiańskich środkowowschodniej, wschodniej i południowej Europy, więc też i odchodzenie od wierzeń słowiańskich trwało latami i bynajmniej nie przebiegało równomiernie.

Dalszą konsekwencją podanej wyżej etapowej misji wiary w krzyż — wiary narzuconej poddanym w bezduszny sposób przez władzę — była podatność mas ludowych na restytuowanie wiary słowiańskiej. Podatność ta dawała o sobie znać szczególnie wśród elementów niezadowolonych politycznie, a oddalonych terytorialnie od kierowni- ¹ czego centrum kraju. Im dalej rui ivzyd«¹n-cyjnej warowni książęcej, tym im-rlięr do niemieckiego czy greckiego > ir/.o.ścijnń.sl w;i objawiała się silniej i śmielej. Byle iskra, byle drobne zachwianie poi¹ tyczne państwa doprowadzić mogło do wrzenia i rokoszu.

Wszystkie wyżej wymienione cechy młodego chrześcijaństwa słowiańskiego zaznaczyły się szczególnie wyraziście w trzech największych tworach politycznych Słowian o-wego czasu, o których za chwilę. W organizmach wieloplemiennych tradycyjna wiara o-kazała się wyjątkowo niezdolna do ideologicznego funkcjonowania. Nie była przecież, używając współczesnej terminologii, nie tylko re-ligią światową, jak chrześcijaństwo, ale nawet religią narodową. Poza tym w związku z rozległością terytorium wystąpiły tam z całą ostrością trudności misyjne. Oddzielone zakątki kraju mogły bez przeszkód organizować i umacniać prosłowiańską opozycję.

Te trzy wspomniane wczesne wielkopań-stwowe organizmy słowiańskie to rozwijające się na gruzach efemerycznego państwa wielkomorawskiego wczesnofeudalne księstwo czeskie, wczesna Ruś Kijowska oraz państwo Polan, obejmujące początkowo Wiel-kopolskę, a potem i sąsiednie plemiona Wi-ślan, Mazowszan i grup etnicznych późniejszego Śląska. Osobną kartę historii Słowiańszczyzny wypełniły dzieje drobnych państewek połabskich i pomorskich, gdzie dał znać o sobie nie znany innym pobratymczym plemionom czynnik opóźniający chrystianizację.

261

1

Mały słownik historii Polski, Warszawa 1964, s. 57.

< Chrzest Polski. Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 2, 1963, sub roce.