P1030164

Ocg N/ha). Potrzeby pokarmowe roślin w stosunku do azotu podano w tabeli 6.2 na str. 231. Niższe od tych potrzeb dawki azotu można stosować wówczas, gdy szybkość uwalniania N z substancji organicznej jest znaczna. Natomiast na mało żyznych glebach, o niskiej zawartości N, dawki nawozów azotowych powinny być większe od pobrania składnika z plonami roślin.

Po zaoraniu słomy stwierdza się na ogół wzrost biologicznego wiązania azotu (Terman i Brown, 1968). Prowadzi to często do spadku plonu roślin (Amberger i Aigner, 1969), jakkolwiek skutkom wiązania można zapobiec przez dodatek N w nawozach. Schmidt i Unger (1968) stwierdzili na podstawie wyników doświadczeń polowych, że dodatek azotu powinien wynosić 1 kg N na 100 kg słomy. Wprowadzenie słomy do gleb ryżowych nie miało natomiast wpływu na wielkość plonu ryżu (Williams i in., 1972).

Wielkość optymalnych dawek N jest uzależniona także od opadów w okresie zimowym, na co zwrócił uwagę Van der Paauw (1962) analizując wyniki doświadczeń polowych prowadzonych przez szereg lat w Holandii. W okresie łagodnych zim o wysokich opadach znaczne ilości N były wymywane z gleby. Dla utrzymania pożądanego poziomu plonów straty N musiały być rekompensowane zwiększonymi dawkami nawozów.

Ubytki azotu z gleby zachodzące w dłuższych okresach czy to wskutek pobierania przez rośliny, wymywania, czy denitryfikacji muszą być uzupełniane przez odpowiedniej wielkości dawki nawozów azotowych. Duże ilości N są wiązane przez bakterie symbiotyczne z grupy Rhizobium. Z tego względu rośliny motylkowate drobnonasienne jak lucerna i koniczyna nie są na ogół nawożone azotem (Doli, 1962). Zastosowanie nawozów azotowych może nawet spowodować obniżkę plonu tych roślin, gdyż duże dawki N ograniczają aktywność Rhizobium i sprzyjają rozwojowi chwastów. Nawożenie azotem mieszanego porostu traw z motylkowatymi powoduje silniejszy rozwój traw, które skuteczniej współzawodniczą wówczas z roślinami motylkowatymi

0    składniki pokarmowe i inne czynniki wzrostu. Na porost taki nie należy zatem stosować azotu, o ile udział rośliny motylkowatej jest wystarczający dla zapewnienia dostatecznej ilości N wymaganej przez rośliny. Przy niskim udziale rośliny motylkowatej w poroście zaleca się jednak nawożenie go azotem.

W Danii Dam Kofoed i Sendergaard Klausen (1969) stwierdzili, że na użytkach zielonych z niskim udziałem lub przy całkowitym braku koniczyny optymalne dawki azotu wynosiły 150-300 kg N/ha/rok. W warunkach sprzyjających rozwojowi roślin motylkowatych można uzyskiwać duże plony zielonej masy roślin bez stosowania azotu. Warunki takie występują na dużych obszarach użytków zielonych w Nowej Zelandii (Walker i in., 1954).

Rośliny strączkowe często wykazują dodatnią reakcję na azot. Nawożenie azotem np. soi staje się powszechnie praktykowane. Nawozy są wówczas z reguły stosowane w okresie przed siewem, aby zapewnić szybki wzrost

1    rozwój młodych roślin. Według Bhangoo i Albrittona (1972) zwyżka plonu soi w wyniku zastosowania 112 kg azotu wynosiła w doświadczeniach polowych 10-15%. Przy uprawie soi na czarnoziemie w Rumunii Hulpon i in. (1972) zalecają jako optymalną dawkę 60 kg N/ha. Bobik (Vicia faba) i soczewica również wykazują reakcję na niskie (36 kg N/ha) dawki nawozów azotowych (Hamissa, 1974).

Nadmierne dawki azotu mogą oddziaływać szkodliwie na rośliny. Jak podkreślono już wcześniej (por. str. 201), wysoki poziom azotu w glebie w ciągu ostatnich miesięcy wegetacji buraka wpływa ujemnie na zawartość cukru w korzeniach. W takich warunkach może również występować wylęganie zbóż. Dla zmniejszenia podatności zbóż na wylęganie w Europie Srod-

kowej stosuje się środki chemiczne skracające słomę. Najważniejszym preparatem z tej grupy jest chlorek chlorocholiny (=CCG). Stosowanie tego środka zapoczątkował Linser i in. (1961).

[Cl CH _a—CH _a—N(CHj),] Cl chlorek chlorocholiny (= CCC)

Według Wittwera i Tolberta (1966) CCC ogranicza syntezę giberelin, co wpływa na skrócenie źdźbła traw. W szczególności skróceniu ulegają dolne międzywęźla, a jednocześnie zwiększa się średnica przekroju poprzecznego źdźbła (Primost i Rittmeyer, 1968). Pod wpływem CCC wzrasta również liczba wiązek przewodzących, wytwarzają się grubsze błony komórkowe i źdźbło zyskuje na elastyczności (Koch, 1968). W tabeli 7.13 przedstawiono efekt stosowania CCC w trzech fazach wzrostu na długość źdźbła i plon pszenicy jarej uprawianej w wazonach (Linser i Ktihn, 1963). Stosowanie

Tabela 7.13. Wpływ CCC stosowanego w różnych fazach rozwoju na plon i długość źdźbła pszenicy jarej (Linser i Kiihn, 1963)

Termin stosowania	Plon	suchej masy, g/wazon		Średnia długość źdźbła, cm
CCC	ziarna	słomy	korzeni
Kontrola	33,7	53,1	9,0	88,9
Przed siewem	34,4	54,0	10,6	70,9
Strzelanie w źdźbło Pod koniec wzrostu	35,2	49,4	10,6	67,4
źdźbła	35,9	49,3	10,2	68,0

CCC we wszystkich badanych fazach spowodowało znaczne skrócenie (ok. 24%) i zmniejszenie plonu słomy, a jednocześnie uzyskano lepszy rozwój korzeni i wzrost plonu ziarna. W większości przypadków jednak CCC nie wykazuje bezpośredniego wpływu na wielkość plonu ziarna zbóż. W licznych doświaczeniach polowych obserwowano, że skrócenie słomy jest związane ze znacznym zmniejszeniem skłonności zbóż do wylęgania (Bachthaler, 1967).

Do zbóż reagujących na CCC należy przede wszystkim pszenica jara i ozima, podczas gdy stosowanie tego preparatu nie zawsze przeciwdziała wylęganiu żyta, owsa i jęczmienia. W praktyce opryskiwanie pszenicy CCC stosuje się w fazach od strzelania w źdźbło do kłoszenia, tzn. gdy rośliny mają wysokość 10-20 cm. Po wprowadzeniu CCC w środkowej Europie średnie dawki N stosowane pod pszenice uległy zwiększeniu. Dawki te wynoszą obecnie 120-160 kg N/ha i dzielone są na kilka części. Nadmiar azotu może sprzyjać rozwojowi różnych chorób grzybowych (Trolldenier, 1969). Jako przykłady można wymienić rdzę (Puccinia hordei) na jęczmieniu, HelminI ihospońum oryzae na ryżu (Hak, 1973) i Fusarium graminearum na pszenicy (Bunescu i in., 1972).    nfega-śaczcgólnemu zwięks&iul przy

niedostatecznym zaopatrzeniu roślin w P i K. Jednocześnie stwierdza się jednak ograniczenie występowania dwóch chorób kukurydzy wywoływanych przez Pseudomonas syńngae i Helminthospońum turdeum prsy stosowaniu dużych dawek nawozów N (Karlen i in., 1973),

287