P1030931

Ciy krajach Skandynawskich, Zaki**s .rozważań ograniczony lx,<l/.k' do HKtuki <nm)|)cjxkicj I (o x wyłączeniom Dl/.aricjum 1 obszarów pozostają, cych |xk| jogo wpływem,

s

ŚREDNIOWIECZE

Kultura starożytna jest jednym z najsilniejszych składników kultury śmln łowi ocznej. Tradycjo antyczne kształtowały sztukę średniowieczną już u jej źródła — w okresie starochrześcijańskim. Przyjmując określony wyżej punkt widzenia nałoży jednak zapytać o świadomy stosunek ludzi średniowiecznych do sztuki starożytnej i o twórcze korzystanie z jej dorobku. Istotne więc jest, jak kształtował się ten stosunek w momencie, gdy kultura świata średniowiecznego uformowała się już w nową, odrębną całość. Dla człowieka średniowiecznego starożytność nie była oddzielona jakąś .szczególną cezurą od okresu, w którym on sam żył; dopiero w perspektywie, która powstała od czasów renesansu, cezura ta jest wyraźnie widoczna. Ludzie średniowieczni nie przybierali postaiwy historycznej i nie sformułowali nigdy pojęcia starożytności jako odrębnej epoki historycznej.

Człowiek średniowieczny sądził, że świat, w którym żył, stanowił kontynuację imperium założonego przez Augusta (principium unitatis) i jedność tę odczuwał w dziedzinie instytucji ustrojowych, w tradycji kulturalnej i społecznej. Dlatego też w języku pojęć średniowiecznych nie mogło istnieć pojęcie „renesansu” — nie mogło się bowiem odrodzić coś, co nie umarło. Istniało natomiast we wczesnym średniowieczu hasło odnowienia (czegoś co jeszcze istnieje): renouatio. Dopiero Petrarca w XIV wieku stworzył koncepcję „ciemnych wieków” średnich, dzielących czas, w którym on żył, od „utraconego raju” starożytności. Od tego momentu formuje się pojęcie epoki starożytnej, której wielkie pamiątki — ruiny — są godne szacunku i nietykalne (szacunkiem otaczało je także średniowiecze), ale nie można ich już odnowić; można natomiast brać z nich natchnienie i wówczas inny, nowy okres może je nawet przewyższyć.

W XII wieku można było oglądać wiele stosunkowo jeszcze mało zniszczonych, prawie nietkniętych zabytków starożytnych; częste były wypadki, iż broniono ich stanu zachowania z pobudek patriotycznych (np. w r. 1162 senat rzymski zabronił zburzenia kolumny Trajana). Niszczały jednak coraz bardziej. Stale bowiem prowadzano ich eksploatację: z Włoch do Europy północnej sprowadzano całe transporty elementów architektonicznych budowli antycznych, aby zużytkować je przy wznoszeniu nowych budynków: Karol Wielki przewoził elementy antyczne z Rzymu do