P1030999

68

ZARYS ESTETYKI

drugi zaś przedstawia życiorys Picassa; przy czym jut w układzie książki tkwi l^papfcjyaoryi drukowany jot kursywą i umieszczony równolegle z tekstem mówiącym ó dziele.

** ^ Polsce termin „odbrązawianie" (powrót do autentycznej psychologii od apoteozowania twórców, których traktowano Jako pomniki z brązu, raz na zawsze uformowane w świadomości ludzkiej) wprowadzi! T. Boy-Żeleński, Brązownicy, Warszawa 1930.

** Koncepcje podmiotu lirycznego rozwiną! R. Ingkrden (zaczątki jej znajdujemy w polskiej literaturze estetycznej u O. Ort win a, Próby przektó-2fÓto, Warszawa 1939); por. O tzto. „prawdzie** w literaturze Oraz O różnych rozumieniach „prawdziwości” w dziele sztuki [w:] Studia z estetyki. Warszawa 1957, t II. Dziś pojęcie podmiotu lirycznego powszechnie przyjmowane jest w teorii literatury i w estetyce (pojęcie to zostało rozszerzone tak, by mogło objąć także analogiczne zjawisko w innych dziedzinach sztuki). Por. M. Głowiński, A. O kop i eń-Sławińska, J. Sławiński, Zarys teorii literatury, Warszawa 1962.

•» Taka koncepcja twórczości wywodzi się z wprowadzonej przez Sokratesa ł Platona koncepcji demiurga jako siły inspirującej, poza- i ponad-ludzkiej, kierującej działaniem artysty I pozwalającej czynić mu rzeczy, do których sam, własnymi siłami zdolny by nie był. Koncepcja ta odżywa w epokach, w których panuje przekonanie o istnieniu geniuszów, o ich znamiennej roli w rozwoju ludzkości i kultury.

ii p_or m Geiger, Zugange tur Aesthetik, Leipzig 1926, oraz R. Ingarden, Przeżycie — dzieło — wartość, Kraków 1966; tenże: Studia z estetyki, 1 I, Kraków 1957.

u j_est to teza teoretyków uznających specyficzność przeżyć estetycznych — _przede wszystkim wymienić tu należy R. Ingardena, M. Dufrenne’a, M. Geigera.

ss Na przykład S. Ossowski wykazuje, że nie ma odrębnych przeżyć zwanych estetycznymi. Wszelkie bowiem cechy zjawiające się w przeżyciu estetycznym występują również w obrębie innego typu przeżyć. Por. tegoż: U podstaw estetyki. Warszawa 1958, s. 254—271.

*7 Taki idealny typ tworzy R. Ingarden — wedle niego jest jeden typ przeżycia estetycznego właściwy, inne zaś są niepełne, niedoskonałe, nie zasługujące właściwie na to miano: podobną hierarchizację przeżyć wprowadza M. Geiger, wskazując na „dyletanckie”, niewłaściwe przeżycia estetyczne, gdzie odbiorca zajmuje się głównie sobą, własnymi doznaniami, a nie dziełem sztuki.

•* Por. M. Wal lis, Przeżycie i wartość, Kraków 1968.

^M W. Tatarkiewicz, Skupienie i marzenie, Kraków 1952.

⁴⁰    Por. Arystoteles, Poetyka [w:] Trzy poetyki klasyczne, Wrocław 1951; zwłaszcza rozważania nad naśladownictwem — mimesis — w sztuce przedstawiającej.

⁴¹    Por. M. Gołaszewska, Świadomość piękna, Warszawa 1970, s. 113 nast

⁴²    Por. wyróżnione przez M. W a 11 i s a przeżycia estetyczne „przesycone" i „niedosycone". M. Geiger i R. Ingarden mówią o emocjonalnej odpowiedzi na wartość, odpowiedzi, która jest różna zależnie od odmian wartości.

⁴⁴ Traktowanie przeżycia estetycznego jako biernej kontemplacji wywodzi się od Kanta i Schopenhauera i związane jest z założeniami episte-mologicznymi ich filozofii.

⁴⁴ Czynny charakter przeżycia estetycznego podkreśla np. R. Ingarden.

I. ESTETYKA JAKO NAUKA

69

^a Wieloznaczność — ambipułty —- przyjmowana fi w eetetyce anglosaskiej jako właściwość dzieła sztuki odróżniająca je od R9| np. naukowych; I nie-okreśtonóśol mówi R, Bayer; o schematyczne) budowle dzieła Kluki — R. Ingarden. Bor. koncepcją dzieła „otwartego", głoszoną m. In. pnn U. E c o w Uoeuure ouverie, Parłf 1965 [t oryf. Opero aperfaj.

^4# Rozumienie traktowane jest tu nie jako zabieg wyłącznie intelektualny — bierze w nim udział również uczucie; rozumienie związane jest zarówno t trafnym poznaniem przedmiotu, jak 1 z akceptacją go, z przekonaniem, że jest on naprawdę taki, jakim gb poznaliśmy.

⁴⁷    Pojęcie „a priori estetycznego"/wprowadzamy idąc za Intuicją M. Du-fronne’a, por. jego Esthćtłque et phllosophle, Parts 1907.

⁴⁸    Za podstawowy przedmiot estetyki uznają wartość estetyczną R. Ingarden, N. Hartmann 1 in ; na tym stanowisku stoi także Gałecki uzasadniając je w książce Problematyka estetyk i, Kraków 1962.

^4# Por. różne odmiany subiektywizmu etycznego, uwzględniane przez W. Tatarkiewicza w książce O bezwzględności dobra, Warszawa 1913. Analogicznie można wyróżnić odmiany subiektywizmu estetycznego.

^M Zależność wartości od tzw. uczuć estetycznych to najbardziej powszechna odmiana subiektywizmu — relatywizmu estetycznego. Por. zwłaszcza stanowisko W. Wltwicklego, Uczucia estetyczne, Warszawa 1947; tenże, Ust o estetyce, „Przegląd Filozoficzny" 1949.

¹¹ M. in. głosi taki pogląd teoria realizmu operacyjnego; por. R. Bayer, Essais sur la methode en esthśtiąue, Parts 1953.

^u Por. W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, i I, Wstęp.

^M Np. Arystoteles wyróżnił takie odmiany wartości estetycznych, jak komizm i tragizm.

m Na stanowisku pluralizmu wartości estetycznych stoi większość współczesnych estetyków, m. in. R. Ingarden, E. S o u r 1 a u i in.

⁸⁸ Por. M. Gołaszewska, l due poli deWestetica, „Rlvista di Estetica", 1967, fasc. III.

⁸⁴ Zagadnieniem stosunku estetyki do pokrewnych dyscyplin naukowych zajmowało się wielu teoretyków. Wspomniany radziecki teoretyk M. Kagan przedstawia owe związki w następujący sposób:

teoria i historia sztuki psychologia | estetyka | pedagogika filozofia

W schemacie tym nie została wymieniona socjologia ani teoria kultury, które również sztuką zajmują się i z których wyników estetyka niekiedy korzysta. Autor ten wykazuje, iż estetyka nie da się sprowadzić do żadnej z innych nauk ani nie jest sumą wiedzy dostarczanej przez inne nauki (zobacz; M. Kagan, Lekcii po marksistsko-leninskoj estietikie, t. I, s. 16).

⁶⁷ Por. odróżnienie ontologii, metafizyki i epistemologii [w;] R. Ingarden, Spór o istnienie świata, t. I. Ingarden uprawia estetykę jako ontologię sztuki w tych partiach swoich rozważań, gdzie zajmuje się strukturą dzieła sztuki i sposobem jego istnienia.

⁵⁸ Traktowanie estetyki jako epistemologii — nauki o sądzie estetycznym — datuje się od Baumgartena i Kanta. Współcześnie w estetyce anglosaskiej powszechne jest traktowanie estetyki jako krytyki dotyczącej przeświadczeń związanych ze sztuką, przeżyciem estetycznym i wartością.

⁶⁹ Estetyka jako aksjologia uprawiana jest w obrębie tych systemów filozo-