P1030998

66

ZARYS ESTETYKI

co    otartctjrwnej od tubHiktyWMJ u i O.leckt*-

mn «*«»H Krakdw 1002; IntwwuJcw Jest równie* pradwMa-Wlenie „estetyki od R-wnątn" 1 „estetyki od wewnątrz" (j c. Plguet. Langa. ge eUort w: La langage, Neuchfltel 1987, t. II, s. 1U—117) — pierwsza dążąc do obiektywności wyróżnia elementy dzieła sztuki i określa Ich wzajemne powląza-Ris, druga daje ujęcia syntetyzujące, sformułowane t. punktu widzenia zaangażowanego w przeżycie piękna odbiorcy, zbliża się zatem do tego, co obejmowane jest pojęciem krytyki artystycznej.

• Tak stawiana jest sprawa na przykład przez M. Kagana, a z estetyków anglosaskich można tu przytoczyć stanowisko T. M u n r o.

⁷ W. Tatarkiewicz w swojej Historii estetyki, Warszawa 1960, t. I, wprowadza odróżnienie estetyki implicite i estetyki earplicite — pierwsza obejmuje zespół reguł i zasad tworzenia dających się zrekonstruować na podstawie dzieł sztuki i wypowiedzi artystów, druga obejmuje teorie estetyczne. Jest to jednak podział z innego punktu widzenia niż poprzednie.

a e. Souriau w artykule Vingt ans tfesthótiąue, „Revue d^sthótląue”, 1967, nr 4 (s. 321—843) stwierdza, że estetyka zajmuje się czterema sprawami: dziełem sztuki, odbiorcą, twórcą oraz kategoriami estetycznymi (scił. kategoriami wartości estetycznych). Nie uwypukla jednak wewnętrznego związku między tymi przedmiotami estetyki. Wiele miejsca zagadnieniu przedmiotu badań estetyki poświęca estetyka radziecka, np. L. M. Stołowicz, Predmiet estietiki, Moskwa 1961* K K ri w i c k i j Czto to takofe estietika?, Moskwa 1960; Osnowy po marksistsko-leninskoj estieiikie, Moskwa 1961 (zwłaszcza rozprawa A. J. Z i-sa, Marksistsko-leninska estietika kak nauka, s. 5-43); G. L. Jer mas z,

0    specifikie estietiki kak nauki, Moskwa 1961.

•Dlatego też J. Gałecki wprowadza odróżnienie estetyki właściwej uwzględniającej zasadniczy dla niej problem, jakim jest wartość estetyczna,

1    niewłaściwej, której rozważania schodzą na inny teren w dążeniu do uzyskania obiektywności przedmiotu i metod ; o. c., s. 44—49.

_i0 piaton w Hippiaszu większym pierwszy postawił pytanie, co to jest piękno. Podjęte przez Plotyna w IV w. n. e., prowadziło do budowania tzw. metafizyki piękna (PI o ty n, Enneady, Warszawa 1964). Konsekwencją tego stanowiska jest zaliczenie piękna, jako niedostępnego w pełni poznaniu człowieka, do tzw. „transcendentaliów” w średniowieczu.

u ujmowanie piękna jako idei charakterystyczne jest dla idealizmu obiektywnego Platona i jego szkoły, podjęte zostało przez neoplatonizm (Plotyn). Prawdziwe piękno tkwi w bycie, w absolucie, który jedynie przejawia się w sztuce, rzucając na nią daleki odblask. W tej linii pozostaje także określenie piękna jako „idei przeświecającej w rzeczach danych zmysłowo” u Hegla (por. Estetyka, Warszawa 1964).

¹² Do tego przełomu w pojmowaniu przedmiotu estetyki przyczyniły się w znacznej mierze rozważania Kanta (Krytyka władzy sądzenia) jako filozofia poddająca krytyce niezmienne zasady i wskazująca, że wiedza, jaką człowiek zdobywa o świecie, zależna jest w znacznej mierze od budowy jego umysłu, nie zaś wyłącznie od budowy świata. Radykalne konsekwencje z tego stanowiska wyprowadzili neopozytywiścł.

_^{18 z} drugiej strony, z przeświadczenia o tym, że nie ma piękna absolutnego,

wyrastają niekiedy tendencje do znacznego rozszerzenia zakresu pojęcia „sztuka por. T. M u n r o, The Arts and Theirs Interrelations. A Suruey of the Arts and Autline of Comparatiue Aesthetics, New York 1949.

^{4 Ja}^° P^ykład rozważań estetycznych dotyczących piękna natury wskaż-^my rozprawę R. C a i 11 o i s, Esthetiąue góneralisee, Paris 1962; E. Souriau,

Ia mm etihAiląues des animauz, Parła lflOfl; M. Dufrenne, f/fttpśMeuetf esthłtiąue At la nature [w:] EstMtiąue et phUosopMe, Parła 1967 i łn.

¹⁶    Por. F. Engela, Hola prany tu uczłowieczeniu ntńtpy, Wirrtm 1949.

*• O. Wildo, Dialogi o sztuce; por, tak te stanowisko Ch, La id, wedle

którego natura nie posiada wartości estetycznych sama przez jHę, nabiera ich dopiero wtedy, gdy widziana Jest poprzez sztukę' intrndncHon d Vesth4Hque, Parts 1925, cz. II, rozdział 2.

¹⁷    Kult arcydzieł to cecha charakterystyczna występująca w estetyce końca XIX i początku XX w., choć i dziś, obok próby włączenia W zakres estetyki tworów mniej udanych I sztuki użytkowej, zachowane jest stanowisko, ii Jedynie arcydzieła oraz wytwory sztuki czystej stanowią właściwy przedmiot estetyki (por. M. Dufrenne, R. Ingarden).

¹³ Na tym stanowisku stoi na przykład R. Ingarden w swojej koncepcji wartości estetycznej jako naocznie danej jakości dostępnej poprzez przeżycie estetyczne, konstytuujące przedmiot estetyczny.

¹⁸    Na rozmaitość pojęć sztuki i dzieła sztuki wskazuje W. Tatarkiewicz w swojej Historii estetyki, omawiając przemiany tych pojęć od czasów starożytnych aż po r. 1700. Por. również zestawienie definicji dzieła- sztuki H Os-borne (Aesthetics and Criticism, s. 41—64).

³⁰ Por. np. M. W e i t z, The Hole of Theory l» Aesthetics, „.Journal of Aesthetics and Art Critirism", vol. XV: 1956 nr 1, s. 27—35.

²¹    Zwłaszcza te dwie cechy, powszechnie zresztą przypisywane dziełu sztuki, powodują, że zagadnienie definicji dzieła wiąże się z definicją wartości estetycznej.

²²    Dlatego lepiej jest mówić nie o definicji sensu stricto, lecz o wyznacznikach definicyjnych — nabierają one bowiem odmiennych sensów w zależności od rodzaju sztuki, do jakiego dzieło należy.

²³    Termin ten został wprowadzony przez R. Ingardena i oznacza materialną podstawę dzieła sztuki, np. gdy wchodzi w grę malarstwo, będzie to tzw. malowidło, m. in. płótno pokryte farbami, przy rzeźbie — bryły kamienia itp. Por. Ingarden, Studia z estetyki, t. II.

²⁴    Przedmiot estetyczny to tyle, co dzieło sztuki jawiące się w bezpośredniej percepcji odbiorcy, ukonkretnione, powstające w wyniku rozegrania się przeżycia estetycznego. Por. R. I n gar d en, Studia z estetyki, 1.1.

²⁵    Należy tu na przykład tzw. krytyka biograficzna; por. P. Audiat, La biographie de l’oeuvre litteraire, Paris 1925. W Polsce można wskazać jako przedstawicieli tego kierunku J. Kleinera i T. Grabowskiego.

²⁸ Należy tu przede wszystkim R. Ingarden I jego krytyka psychoło-gizmu w estetyce. Z ujęć bardziej szczegółowych dotyczących teorii literatury wymienić można K. Troczyńskiego, Rozprawa o krytyce literackiej, Poznań 1931.

²⁷    Jest to teza B. Crocego; por. Bremario di estetica, Bari 1926.

²⁸    Na temat ekspresji por. artykuł W. Tatarkiewicza, Ekspresja i sztuka. „Estetyka", r. III; 1962, oraz H. Elzenberga. Ekspresja estetyczna i po-zaestetyczna, „Estetyka", r. I; 1960, oraz M. Gołaszewskiej, Problem ekspresji w estetyce, „Studia Estetyczne”, t. VIII, 1971.

²⁹    Zagadnienie twórczości artystycznej w aspekcie filozoficznym rozważa F. Heidsieck, Uinspiration. Art et la vie spirituelle, Paris 1961.

⁸⁸ Przytoczyć można kilka takich słynnych biografii: A. Valentin, Picasso, Warszawa 1959; L. Feuchtwanger, Goya, Warszawa 1967 itd. Swoistym kompromisem jest książka E. Elgara i R. M a i 1 i a r d a, Picasso, Paris 1955, w której jeden z autorów analizuje dzieła w układzie chronologicznym,