53813 P1030997

P4 ZARYS EStKTYKT

it? jego punktem wyjścia jest fakt estetyceny ujmowany w strukturze sytuacji estetycznej (twórca, dzieło, odbiorca w aspekcie wartości estetycznej).

Powyższy wywód, dotyczący metod estetyki zorientowanej empirycznie, przedstawić można graficznie w następującym ujęciu sche-m a tycznym (uwzględniając w ten sposób, rzecz jasno, tylko najważniejsze etapy):

I Sfera obserwacji nie-/ uprzedzonej teoretycznie	I Sfera myślenia syste-matyzuj^cego		Sfera myślenia dys-kursywnego uogólniającego
fakt jednostkowy	f fakt	typy	teoria estetyczna
	estety-	faktów
i_1	czny

rftfttPiAY

^ł A. Baumggf ten pncciwitswlt aitteid — rzeczy poznawane przez zmysły — przedmiotom poznawanym przez umysł — noeid. Estetyka dla Baum-gartena była częścią epistemologii: nauką o poznaniu zmysłowym, ponieważ piękno mieści się w sferze zjawisk poznawanych przy pomocy zmysłów* naocznie danych (Aeithetlca, Frankfurt 1750—58). Wyraźniej oddzielił estetykę od Innych nauk Kant, odróżniając radykalnie piękno od dobra i prawdy.

* Z biegiem czasu zakres estetyki uległ daleko Idącym przemianom w porównaniu do pierwszych prób jej określenia przez Baumgartena i Kanta. W drugiej połowie XIX w. estetyka była nauką o przeżyciach związanych z percepcją sztuki i piękna; jako naukę o „pięknie natury i sztuki" określa estetykę m. In. E. Meumannw ElnfUhrung in die Aesthetik der Gegenwart, Leipzig 1908; jako „filozofię piękna” B. Bosanąuet w .A History Of Aesthetics, London 1892; jako „teoria piękna” F. F. Carrit w The Theory of Beditty, London 1914; wedle Ch. Lalo estetyka jest „filozofią krytyki sztuki” (Introduction d Vesth6~ tiąue, Paris 1925) oraz „filozoficzną refleksją nad sztuką i naukami, które nią się zajmują” (Notions d'esth6tique, Paris 1926). Podobne ujęcie estetyki jako metakrytyki sztuki daje M. C. Beardsley w Aesthetics. Problems in the Phi-losophy of Criticism, New York 1958; takie też rozumienie przeważa we współczesnej myśli estetycznej anglosaskiej. M. in. J. Stoln it z w Aesthetics and Philosophy of Art Criticism, Boston 1980 określa estetykę jako filozofię sztuki, a zasadniczym jej zadaniem czyni analizę krytyczną potocznie występujących pojęć na temat sztuki i przeżycia estetycznego (o. c., s. 6). H. O s b o r n e określa estetykę jako gałąź filozofii, która zajmuje się analizą wypowiedzi na temat piękna (Aesthetics and Criticims, London 1955, s. 24). Spośród autorów radzieckich zacytujemy tu dwu, najbardziej reprezentatywnych: „Estetyka bada estetyczny stosunek człowieka do rzeczywistości w ogóle i sztukę jako wyższą formę tego stosunku — w szczególności”. Przez „stosunek estetyczny” rozumie autor swoiste cechy przeżycia estetycznego oraz społeczną świadomość estetyczną, to znaczy gusty i ideały dotyczące sztuki, a funkcjonujące w określonych formacjach społecznych (Osnowy marksistsko-leninskoj estietiki, Moskwa 1960 red. W. Bierestniew i G. Niedoszywin; cytat z rozprawy Niedo-szywina, s. 10 i 21); „Przedmiot badań estetycznych obejmuje różnorodne zjawiska estetyczne życia realnego, ogólne prawa sztuki, prawidłowości rozwoju . estetycznego życia i sztuki oraz prawidłowości artystyczno-twórczych procesów i wreszcie podstawowe zasady wychowania estetycznego” (M. K a g a n, Lekcii po marksistsko-leninskoj estietikie, Leningrad 1963, t. I, s. 16).

³ Klasycznym tego przykładem jest np. N. B o i 1 e a u, L'art poeticjue, Paris 1674.

« G. T. F e c h n e r, twórca estetyki eksperymentalnej wprowadził odróżnienie „estetyki z góry” od „estetyki z dołu” (spekulatywnej, filozoficznej, o ma* ksymalistycznych, lecz nie dających się zrealizować na drodze naukowej zadaniach, i doświadczalnej, o zamierzeniach skromnych, lecz wykonalnych). Por. Vorschule der Aesthetik, Leipzig 1876 I tegoż: Ztir experimentalen Aesthetik, Lelpzig 1871.