8658359282

O kierunkach rozwoju geografii człowieka w Polsce    407

Punktem wyjścia jest jednak produkcja, i wszystkie inne działy, jak ludność i osadnictwo, o tyle tylko wchodzą w zakres badań geograficznych, o ile się z nią łączą. Natomiast zasięg badań geograficznych rozszerza się dzięki tak określonej definicji na ekonomikę i technologię, które są niezbędne dla wyjaśnienia kształtowania się procesu produkcji.

Jest więc w nowo wprowadzonej u nas koncepcji geografii ekonomicznej pewien nowo rozbudowany zakres przedmiotu, który nie jest identyczny z dawną geografią gospodarczą ani z szeroko pojętą geografią człowieka.

Nowy kierunek ekonomiczny powstał nie tylko z założeń teoretycznych i metodologicznych. Na jego ukształtowanie się wpłynęła także nowa sytuacja, w jakiej znalazła się geografia i w ogóle cała nauka polska w okresie przebudowy ustroju gospodarczego i społecznego Polski po II wojnie. Przed geografią stanęły nowe możliwości wykorzystania jej prac dla celów praktycznych planowania gospodarczego. Geografia okazała się bardzo przydatna dla planistów, jako nauka dająca metodę analizy kompleksu zjawisk gospodarczych, ludnościowych, środowiskowych występujących na powierzchni ziemi w powiązaniu ze sobą. Pojawiła się nowa rola geografii jako nauki stosowanej i otworzyły się nowe możliwości pracy dla geografów w poszczególnych instytucjach gospodarczych. Nowa rola geografii w planowaniu doprowadziła do szerokich kontaktów ekonomistów i innych specjalistów życia gospodarczego z geografami i do powstania całej nowej grupy geografów o przygotowaniu bardziej ekonomicznym niż geograficznym. Grupa ta, silnie reprezentowana zwłaszcza w ośrodku warszawskim, wywarła także niewątpliwie wpływ na kształtowanie się nowego kierunku ⁹.

Za wcześnie jest jeszcze na pełną ocenę osiągnięć tego kierunku, niewątpliwie twórczego, myślę jednak, że trzeba zapoznać się z pewnymi cechami jego rozwoju, aby sobie zdać sprawę z sytuacji, jaka powstała w geografii człowieka na skutek jego utworzenia.

Nowy kierunek geografii ekonomicznej odsunął się od wielu działów geografii człowieka, a tym samym stworzył bardziej zwężony zakres badań. Walczy on z antropogeografią pod kątem widzenia „burżuazyjnych naleciałości", a zwłaszcza z dwiema stosowanymi przez nią metodami o nie-marksistowskim charakterze, to jest z determinizmem i z formalizmem badań krajobrazowych.

Prowadzenie walki z całą geografią człowieka pod hasłem zwalczania metod deterministycznych jest niesłuszne wobec jej osiągnięć i założeń ogólnych. W krajach zachodnich geografia człowieka przeszła od czasów Ratzla wielką ewolucję, a o determinizmie mówi się jako o metodzie dawno przebrzmiałej (Determinism is as dead as dodo)¹⁰. U S o r r e’ a ¹¹ czynnikami kształtującymi zjawiska geografii człowieka są podstawy techniczne i społeczne (fondements techniqu.es, fondements sociaux), a rola środowiska jest sprowadzona do czynników działających na marginesie innych. Z pewnością spotkać tam można jeszcze pojedyncze prace, które nie uwolniły się w pełni od deterministycznych sformułowań, ale nie ma

* Kostrowicki J. Rozwój geografii ekonomicznej w 10-leciu „Przegląd Geograficzny" z. 3/1954.

¹⁰    Dickinson H. The West European City, s. 6.

¹¹    Sorre M. Les Fondements, 1. c. Ł II, s. 103.

Przegląd Geograficzny — 2