8658359299

O kierunkach rozwoju geografii człowieka w Polsce 415

szczególnych pracach, ale i w przebiegu studiów i ustaleniu ich programów. Etnologia, socjologia, ekonomia, statystyka, historia należały do nauk, z którymi zazębiały się badania geografii człowieka. Tym samym od początku powstania geografii człowieka w Polsce podkreślono jej humanistyczny charakter. Sformułowania metodologiczne podkreślały odrębność metod, jakimi posługuje się geografia człowieka, i ustrzegły się w teorii od determinizmu ¹⁶. Rozwój geografii człowieka w Polsce wpłynął na głębszy, rozumowy sposób ujmowania zjawisk w geografii regionalnej, która od czysto formalnego opisywania zjawisk lub wyliczania przeszła do wiązania człowieka z jego otoczeniem. Przedstawione tu główne cechy rozwoju geografii człowieka w Polsce świadczą, że chociaż nie osiągnęła ona wielkich syntez ogólnych, odegrała jednak dużą rolę w rozwoju geografii.

Rozwinęły się także, w sposób dość nierównomierny, poszczególne działy geografii człowieka. Do poważnych rezultatów doszła geografia osadnictwa, która w okresie międzywojennym uprawiana była w kilku ośrodkach uniwersyteckich. W każdym ośrodku zaznaczył się indywidualny kierunek badań. Zaczynająca samodzielny byt nauka polska po I-szej wojnie, dzięki uczonym wykształconym na zagranicznych uniwersytetach, miała od razu szerokie kontakty z różnorodnymi szkołami i kierunkami myślenia.

Tylko na tle poznania ogólnego dorobku i zetknięcia się z warsztatami pracy innych ośrodków zagranicznych można było wytyczyć drogę rozwoju dla polskiej geografii osadnictwa. Różnokierunkowość prac poszczególnych ośrodków świadczy o dobrze zapowiadających się możliwościach rozwoju. Znaczna ilość prac drukowanych z tego okresu świadczy o jego dynamice. Geografię osadnictwa w Polsce w tym okresie charakteryzuje nie tyle eklektyzm¹⁷, ile zastosowanie metod prac z innych krajów do stosunków polskich i przystosowanie tych metod do polskiej specyfiki zjawisk. Podobnie jak Potkański był polską odpowiedzią naMeitzena, Pawłowski i jego zespół był polską reakcją na Dema ng eon a, w ośrodku wileńskim Rewieńska — na Fauchera i na L a v e-dana itp. Fakt, że w Polsce nie było jednego kierunku konsekwentnie pomyślanej koncepcji, co Dziewoński wiąże z brakiem jednostki, którą by można uznać za fundatora geografii osadnictwa w Polsce, nie jest przejawem ujemnym. Wydaje mi się, że i w innych krajach rozwój geografii osadnictwa nie odbywał się znowu w tak prosty sposób. Rozwój i charakter zjawisk stwarza podłoże, na którym wyrastają różnorodne, odrębne kierunki badań. Dlaczego na przykład problem rozproszenia i skupienia znalazł tak szeroki odzew w pracach geografii osadnictwa w Polsce. Ponieważ w Polsce zjawisko to występuje w dużym nasileniu i rozkład zwartej wsi feudalnej, który dokonał się w szerokim zakresie, w nowszych czasach stworzył bardzo skomplikowany obraz sieci osadniczej.

¹⁹ Pawłowski S. Antropogeografia. „Przegląd Geograficzny" 1918 r. s. 319. Przedmiotem antropogeografii są zjawiska, których bezpośrednią przyczyną jest człowiek. Może więc być mowa o związku przyczynowym człowieka z jego dziełem, ale nie o związku przyczynowym dzieła ludzkiego i natury.

¹⁷ Dziewoński K. Geografia osadnictwa i zaludnienia, s. 745.