8658359291

O kierunkach rozwoju geografii człowieka w Polsce 411

nych. Autor zresztą zaznacza swój pozytywny stosunek do tej problematyki, uważając, że analiza zjawisk w ramach szerszych zespołów środowiska geograficznego jest implicite zawarta w definicji, ale z użytych w definicji słów to nie wynika. Niemniej definicja geografii osadnictwa u Dziewońskiego jest próbą rozwiązania mało u nas sprecyzowanych pojęć i z pewnością przyczyni się do rozwoju koncepcji i metod tej dziedziny geografii.

Główną jednak cechą nowego kierunku jest powiązanie geografii osadnictwa z życiem praktycznym i takie ustawienie problematyki badawczej, aby można ją wykorzystać dla celów planowania gospodarczego. Zadaniem geografii osadnictwa i ludności jest według Dziewońskiego krytyczna ocena celowości i efektywności sieci i struktury osiedli. Tak samo „racjonalne wykorzystanie możliwości konkretnego środowiska i ocena z punktu widzenia potrzeb rozwijającego się społeczeństwa¹' jest według Dziewońskiego zadaniem geografii osadnictwa.

Geografia osadnictwa podobnie jak każda nauka geograficzna ma przede wszystkim za zadanie opisać i wyjaśnić współczesne zjawiska i wskazać na czynniki, które wpływają na kierunek i dynamikę zmian zachodzących w opisywanych zjawiskach. Poznanie prawidłowości procesów przemian jest więc — moim zdaniem — celem geografii osadnictwa. Znajomość zachodzących procesów może ułatwić podjęcie decyzji

0    charakterze gospodarczym, czyli może mieć znaczenie dla geografii jako nauki stosowanej dla polityki gospodarczej, ale ta rola badań nie może być wysuwana na plan pierwszy.

Położenie głównego nacisku na cele praktyczne odbiło się na metodach pracy geografii osadnictwa. Kierunek ekonomiczny rozwinął specjalne metody pracy, które pozwoliły ująć analizę zjawisk życia gospodarczego i jej ocenę kosztem innych działów. Zwłaszcza rola badań fizjo-nomicznych w geografii ekonomicznej została ograniczona i zdeprecjonowana. Rola badań fizjonomicznych wymaga nowego naświetlenia.

Osadnictwo jest zjawiskiem występującym na powierzchni ziemi

1    tworzy tak zwane urządzenia trwałe, które mogą być przedmiotem badań terenowych. Podkreśla to także Dziewoński zaznaczając, że największe korzyści i najlepsze wyniki badań terenowych może osiągnąć geografia osadnictwa ¹³.

Badania fizjonomiczne nie powinny być czysto formalne i powinny podobnie jak wszystkie inne działy geografii dążyć do opisu wyjaśniającego i nawiązać do czynników, które na ukształtowanie cech fizjonomicznych wpłynęły. Myślę jednak, że nie trzeba w tym celu aż „przesunięcia ciężaru zainteresowań badawczych osadnictwa na funkcje i formy użytkowania" ¹⁴.

Takie ujęcie jest zacieśnieniem geografii osadnictwa i wynika z zawężonego pojęcia geografii człowieka tylko jako geografii ekonomicznej. Jest to daleko posunięty ekonomizm w geografii człowieka, który zacieśnia właśnie zakres jej badań. Krajobraz współczesny jest przedmiotem obserwacji geografa. W krajobrazie człowiek schodzi na drugi plan, a osada i wszystkie urządzenia trwałe, które człowiek na powierzchni

“Dziewoński K. W sprawie aktualnej problematyki badań nad rozwojem osiedli w Polsce. Kwartalnik Hist. Kult. Mat. III, z. 2/1955, s. 295.

“Dziewoński K., 1. c. s. 757.