P1070944

sytuacyjnym, odnosząc je do różnorodnej praktyki (lub teorii) danej subdyscyj? ny pedagogicznej czy wycinka rzeczywistości wychowawczej oraz do dzj_ai \

___ -_-____*----U    nnnohnirmimi łiawiel-ami

zabezpieczających przed negatywnymi zjawiskami.

O profilaktyce można mówić w szerokim i wąskim znaczeniu. Profilaktyk w ujęciu ogólnym to: czynności naukowo-badawcze, które poznają ogólne p^ i tworzą twierdzenia oraz czynności praktyczne. Profilaktyka sensu stricto odj si się do działań, które podejmowane są przez osoby wychowujące.

L.    Pytka, T. Zacharuk [1995, s. 136] określają profilaktyką jako „system łań racjonalnych, zapobiegających występowaniu i rozpowszechnianiu się różny_c]) odmian wykolejenia społecznego (nieprzystosowania społecznego)”. Warto okre ślić, że do przedziału diagnozy i oddziaływań profilaktyki społecznej należą tfc _nież procesy zachodzące na pograniczu zachowań poprawnych, uznawanych J prawidłowe i zachowań szkodliwych, traktowanych jako dewiacyjne. Dziedzin, tę interesuje zarówno patologia, jak i norma oraz ich wzajemne relacje. Profil^, tyka jest równocześnie „zespołem działań podejmowanych przez jednostki, ze. społy specjalistów i nieprofesjonalistów, formalne organizacje i instytucje. Holi. i stycznie pojmowana profilaktyka wiąże się z rozwojowym okresem życia młodzie, ży oraz z czasem jego trwania i rytmem przebiegu, wykorzystywaniem natural. nych więzi międzyludzkich i uwzględnianiem ewolucyjnie wytworzonych kana. łów socjalizacji, natomiast interwencje wyspecjalizowane ograniczają się do przy. I padków specyficznych” [Urban, 1995, s. 113-114].

W pracy przyjęto definicję profilaktyki za B. Hołystem [1994, s. 545], który profilaktykę społeczną określa jako system metod i środków mających na celu usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych i stwarzanie warunków pra-widłowego funkcjonowania i rozwoju jednostek oraz grup społecznych. Najbar-1 dziej rozpowszechnionymi działaniami o charakterze profilaktycznym są te, które mają na celu przeciwdziałanie uzależnieniom.

2. Cele, zadania, formy i funkcje działań profilaktycznych

uczniów przez tworzenie odpowiednich warunków wychowawczych w szkole lub

M.    Pelcowa [1978, s. 154] formułuje cele profilaktyki jako zapobieganie ujemnym wpływom środowiska na rozwój intelektualny, społeczny i emocjonalny

w innych instytucjach znajdujących się w zasięgu jej oddziaływania. Do zadań profilaktyki według A. Kamińskiego [ 1994. s. 74] należy „uprzedzanie stanów zagrożenia moralnego, zdrowotnego, kulturalnego, społecznego, aby uchronić jednostki i grupy danej populacji przed niepożądanymi odchyleniami od stanów moralnych". Zadanie to mają realizować placówki, które zostały założone w celu organizacji czasu wolnego.

Wszelkie działania profilaktyczne, niezależnie od swej specyfiki i podawanych definicji mają wspólne cele. T. Dufły [cyt. Gaś, 1993, s. 14] podaje dziesięć podstawowych celów. Są to:

-    rozpowszechnianie prawdziwych i rzetelnych informacji o zjawisku, którego profilaktyka dotyczy;

-    kształtowanie umiejętności interpersonalnych, a w szczególności: samoświadomości, samooceny i samodyscypliny;

-    rozwijanie umiejętności interpersonalnych, a w szczególności umiejętności ■ empatycznych, współpracy, komunikowania się oraz rozwiązywania konfliktów;

-    rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów;

-    kształtowanie między innymi zdolności do wybierania pozytywnych, a nie ne-gatywnych stylów życia;

-    rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy (rodzina, lokalna społeczność, ogół społeczeństwa);

-    rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca ról do naśla-dowania przez innych (obejmującej między innymi: styl życia, postawy wobec używania środków odurzających, podejmowanie decyzji);

-    rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy, które podnosiłyby jakość życia wszystkich jego członków;

-    kształtowanie reguł prawnych i publicznych w taki sposób, by były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia;

-    umożliwianie wczesnego rozpoznawania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijania strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn szko-dliwych uwarunkowań.

Aby zrealizować cel i zadania profilaktyki, stosuje się wiele form działań profilaktycznych. E. Breitkopf [1983, s. 141] wyróżnia trzy aspekty działań, które ściśle wiążą się z profilaktyką:

-    analizę sytuacji wychowanka oraz analizę zjawisk otaczających jednostkę, warunków społecznych wraz z dokonaniem prognozy skutków tych zjawisk;

* wspomaganie rozwoju jednostek poprzez działalność różnego rodzaju instytucji i organizacji kulturalnych i oświatowych; i podejmowanie świadomej działalności profilaktycznej przez różne instytucje oświatowe, wychowawcze i kulturalne.

65