page0173

163

Nie ma sensu chcieć sprowadzić je do jedności, lub łączyć je związkiem przyczynowym.

Nie wahajmy się zaprzeczyć temu twierdzeniu, przedstawianemu nam jako aksiomat; przy bliż-szem rozpatrzeniu widzimy, że zasada różnorodności nie zawiera wszystkich konsekwencyi, jakie chcą do niej przywiązywać. Zdaje mi się, że trzeba ją rozłożyć na dwa twierdzenia o bardzo nierównej wartości: 1) duch i ciało są różnorodne; 2) z powodu tej różnorodności żaden bezpośredni stosunek między niemi zrozumieć się nie da.

Otóż jeśli pierwsze twierdzenie jest absolutnie słuszne, w tern znaczeniu, że świadomość i ma-terya są różnorodne, to drugie twierdzenie, wydaje nam się bezpośrednio sprzeczne z faktami, które wykazują nam, że zjawiska świadomości są zjawiskami niekompletnemi; świadomość sama sobie nie wystarcza, nie może istnieć sama przez się. To także jest, jeśli kto chce, aksiomat lub raczej jest to fakt, który wykazuje obserwacya a stwierdza rozmyślanie: duch i materya sprowadzone do głównej treści, do świadomości i jej przedmiotu, tworzą całość przyrodzoną, i trudność nie zasadza się na połączeniu ich lecz na ich rozdzieleniu. Weźmy następujący przykład:    »Doznaję wrażenia

i mam tegoż wrażenia świadomość*. Jest to połączenie dwóch rzeczy: świadomości i poznania.

Oba elementy, jeśli kto chce, są różnorodne, różnią się jakościowo; ale, mimo utartego porządku, według którego nie da się zrozumieć żaden związek bezpośredni, żaden stosunek między fair

http://rcin.org.pl