page0167

163

powierzchnią suchego gruntu, posiadają wiele wilgoci; z drugiej zaś składniki wody wchodzą w związki chemiczne ze składnikami mas skalnych (tlenek potasowy, sodowy, żelazowy itp.). Gdy więc masy skalne poczynają topnieć pod wpływem gorąca, wydzielają przez to zasób wody w nich nagromadzony. Uczony francuski Armand Gautier¹) robił w czasach ostatnich liczne próby w tym celu, aby oznaczyć ilość wody, zawartej w skałach twardych z ziemi wydobywanych. Przekonał się on, iż kilogram granitu, poddany działaniu gorąca 200° C, dawał 10 gramów wody; zatem kilometr sześć, granitu powinienby zawierać 26640000 ton, czyli przeszło 26 X 10⁶ metrów sześć, wody, a około 7000000 metrów sześć, innych gazów o temperaturze 15° C. Zwrócić należy uwagę, że owe 10 gramów wody z 1 klgr. granitu uzyskał Gautier osuszywszy poprzednio granit z wilgoci; była to więc woda, krążąca w skałach. W czasie wybuchu Etny w r. 1865 wydzielał wulkan 11 000 ton wody, a przez cały czas swej czynności wybuchowej wyrzucił on przeszło 2 miliony ton; do wydzielania zaś tej masy wody wystarcza stopić 74 kim.³ masy skalnej. Wobec takiego stanu rzeczy doszedł Gautier do wniosku, iż do wywołania wybuchu nie jest niezbędną ani woda morska, ani woda z powierzchni skorupy infiltrująca do zbiorników lawy, lecz wystarcza prężność tej wody, która chemicznie jest uwięziona w masach skalnych.

Inną przyczynę wyrzucania magmy wskazał Alfons Sttibel, mianowicie rozszerzanie magmy w czasie jej krzepnięcia. Wiemy już, iż tego przypuszczenia nie potwierdzają doświadczenia, robione co do zachowania się metali w czasie ich krzepnięcia.

Branca i Neumayr przypisują znów wyrzucanie lawy ciśnieniu, powstającemu wskutek fałdowania się skorupy ziemskiej pod wpływem jej kontrakcyi, wywołanej ustawicznem oziębianiem się skorupy: »Istnienie wulkanów na polach zapa-dlinowych i związek ich z budową gór, są to fakty tak uderzające, że w nich szukać winniśmy odpowiedzi decydującej. Tworzenie się gór może być uważane za prawdopodobne następstwo postępującego ostygania ziemi. Rozżarzone jądro ziemi stygnie, a więc i kurczy się silniej, niż wyziębiona skorupa

^s) Por. H. Haas: Vtilkanische (jewalton. Leipzig (Meyer) 1909, str. 96 nastp.

http://rcin.org.pl

11*