180
powierzchnie skał przez to, że po nich toczy ziarnka piasku nadając skałom wygląd, jak gdyby ich powierzchnie były powleczone pokostem. Nawet żwir drobny, tak zwany serir, którego głaziki są pokryte żłobkami nieregularnymi, doznaje na sobie skutków pracy szlifierskiej ze strony wiatru, i to nie tylko w piaskach Sahary, ale i w piaskach lotnych równiny półno-cno-niemieckiej1).
Wspomnieliśmy o rozszerzaniu się skał pod wpływem gorąca. Szczególniej skały w okolicach tropikalnych doznają na sobie skutków szkodliwych zbytniej insolacyi, zwłaszcza przy raptownych zmianach temperatury, która w nocy wynosi zale-dwo kilka stopni plus, a w niektórych okolicach nawet niżej zera opada, zaś w południe dosięga 45—70° C, poczem znów gwałtownie opada. Jeżeli tedy skała nie jest jednorodna, to rozszerzać się będzie nie jednakowo w czasie skwaru słonecznego, musi tedy jej budowa się rozluźniać i rozdrabniać zwolna na coraz mniejsze części swe składowe. Dopomaga temu procesowi sól, zawarta w wielu skałach, bo w nocy wchłania ona wilgoć, a po jej wyparowaniu za dnia krystalizuje i rozsadza spójność cząstek skały.
Wietrzenie chemiczne idzie najczęściej w parze z mecha-nicznem oraz z pracą organizmów drobnoustrojowych, niszczących budowę skał. Jako produkt rozkładu chemicznego przy wietrzeniu powstaje według geologów muł stokowy, ziemia czerwona (terra rossa), oraz lateryt. Muł stokowy powstaje z rozkładu skał, głównie łupków krystalicznych, skał wybuchowych i gliniasto-piaszczystych, i pokrywa wszystkie stoki warstwą lepkiego mułu żółto-brunatnego. Ziemię czerwoną widzieć można wzdłuż brzegów Istryi, nad morzem Egiejskiem oraz w zagłębieniach, czyli t. zw. dolinach Karstu; jest ona produktem rozkładu skał wapiennych, a jej barwa czerwona pochodzi od tlenku żelazowego. Natomiast w Indyach, Ceylonie, Brazylii powstaje z takichże samych skał jako produkt wietrzenia utwór b^rwy czerwronej, zwany laterytem, który zawuera 25% —86°/0 tlenku żelazowego, a stąd służy on w niektórych okolicach Afryki w miejsce rudy żelaznej do wytapiania żelaza. W Hessyi z rozkładu skał bazaltowych powstaje oprócz glin
Ó Por. Neumayr dz. w. prz., str. 631.