2

MODERNIZACJA REFLEKSYJNA

^ narzucać swoją wolę względnie pasywnym „poddanym”. Wszystko przez to, że tradycja zamroziła niektóre kluczowe obszary życia społecznego - zwłaszcza rodzinę i tożsamość seksualną - które wcześniej, przynajmniej w okresie „radykałizującego oświecenia”, cieszyły i się względnie dużą swobodą (Beck, Beck-Gernsheim 1990).

Co najważniejsze, stałego oddziaływania tradycji w nowoczesności nic dostrzegano, dopóki „nowoczesny” znaczyło „zachodni”. Mniej więcej sto lat temu Nietzsche „sprowadził nowoczesność na ziemię”, pokazując mitologiczny charakter samego oświecenia, a tym samym stawiając budzące niepokój pytania o wiedzę i władzę. Tezy Nietzschego okazały się jednak wtedy samotnym głosem heretyka. Dziś nowoczesność została „sprowadzona na ziemię” nie tyle za sprawą działalności wewnętrznych odszczepicńców, ile przez to, że rozprzestrzeniła się na cały świat. Niewyjaśnione podstawy hegemonii Zachodu nad innymi kulturami, zasady i formy społeczne nowoczesności wymykają się analizie.

Porządki transformacji

Nowy program nauk społecznych dotyczy dwóch bezpośrednio ze sobą związanych obszarów transformacji. Każdy z nich odpowiada procesom zmiany, które, choć zrodziły się na pierwszym etapie rozwoju nowoczesności, ze szczególną silą ujawniły się dopiero tera/.. Z jednej strony, mamy do czynienia /. rozprzestrzenianiem się nowoczesnych instytucji, które ulegają uniwersał i zacj i za pośrednictwem globalizacji. Z drugiej, zachodzą procesy celowej zmiany, które można określić mianem radykalizacji nowoczesności (Giddens 2008). Są to procesy wymywania, drążenia i problematyzacji tradycji.

Niewielu ludzi nie ma jeszcze świadomości, że na działania podejmowane przez nich na poziomie lokalnym wpływają, a czasami wręcz je determinują, odległe wydarzenia i podmioty. Łatwo wskazać oznaki tego zjawiska, przynajmniej na jego podstawowym poziomic. Na przykład kapitalizm od wieków wykazywał wyraźną skłonność do ekspansji z powodów opisanych przez Marksa i wielu innych

Życie w społeczeństwie

____posttradycyjnym

badaczy. Po II wojnie światowej, a zwłaszcza od połowy lat 50. model kapitalistycznego ekspansjonizmu zaczął się jednak zmieniać. Uległ rozproszeniu, a jednocześnie objął większy obszar. Generalnie zmierza ku coraz większej rozbudowie sieci wzajemnych zależności. Na przykład na poziomie czystko ekonomicznym produkcja światowa radykalnie wzrosła, choć towarzyszyły temu rozmaite fluktuacje i spadki. Jeszcze bardziej zwiększył się światowy handel (lepszy wskaźnik wzajemnych połączeń), a najbardziej „niewidzialny handel” w obszarze usług i finansów (Dicken 1992).

Mniej oczywista jest sytuacja odwrotna. Codzienna aktywność jednostki, na przykład moja decyzja o zakupie danego ubrania lub określonego typu jedzenia, ma dziś różnorodne konsekwencje globalne. Nie tylko wpływa na życie jakiegoś człowieka na drugim końcu świata, ale może się przyczynić do degradacji środowiska, co z kolei może mieć konsekwencje dla całej ludzkości. Zdumiewające i wciąż pogłębiające się związki między codziennymi decyzjami a globalnymi rc-ultatami oraz globalnymi zjawiskami a życiem codziennym stanowią kluczowy temat nowego programu nauk społecznych. Związki te są często bardzo silne. Zbiorowości pośrednich szczebli i wszelkiego rodzaju grupy, w tym państwo, nie zanikają w wyniku tego procesu, ale ulegają reorganizacji i przekształceniom.

Według myślicieli oświeceniowych oraz wielu ich spadkobierców przyrost wiedzy na temat świata społecznego i przyrodniczego po winien zapewnić ludziom większą nad nimi kontrolę. Wielu uzna walo ją za klucz do szczęściu; im hardziej jako zbiorowość potrafimy aktywnie tworzyć historię, tym bardziej możemy nią sterować zgodnie z naszymi ideałami. Nawet bardziej pesymistycznie nastawieni obserwatorzy łączyli wiedzę z władzą. „Żelazna klatka” Maxa Webera-na życic w której ludzkość miała być skazana w dającej się przewidzieć przyszłości - to więzienie wiedzy technologicznej; parafrazując metaforę, wszyscy jesteśmy zaledwie trybikami w gigantycznej maszynie technicznego i biurokratycznego rozumu. A jednak żadna z tych wizji nie pozwala na zrozumienie świata wysoko rozwiniętej nowoczesności, znacznie bardziej otwartej i uzależnionej od zmieniających się okoliczności niż wynikałoby to z którejkolwiek