page0128

z którego powierzchni trzy siódme części są całkowicie zakryte przed naszemi oczyma, a jeżeli jakie nowe burzące potęgi powstaną, na zawsze pozostaną lakierni*. Również pokornie wyraża się wielki uczony Newton: »Nie wiem wprawdzie, jakim okazuję się światu, ale sam sobie wydaję się być dzieckiem, które bawi się na brzegu morskim i cieszy się tern, że od czasu do czasu znajdzie jakiś gładki kamyczek albo jakąś muszelkę ładniejszą od zwyczajnych, podczas gdy cały ocean prawdy rozpościera się przed niem niezbadany«.

Pokora rozumu usposabia dzieci do chętnego przyjmowania pouczeń od nauczyciela 11. p., do skłaniania uszu na słowa rełigii, do szanowania poglądów innych ludzi, do wyrażania skromnie własnych poglądów, do studyowania dowodów przeciwnych i t. p., ochrania je przed szperaniem, sceptycyzmem (powątpiewaniem), zanadto głośnem postępowaniem i t. p. i utrzymuje w nich ducha pokoju.

2. Działalność rozumu obejmuje tworzenie pojęć, sądów i wniosków. Te główne operacye są przy każdym doskonałym akcie poznawania niezbędne, dlatego nie może ich wychowawca zaniedbywać, jeżeli chce rozum wszechstronnie kształcić.

a) Kształcenie władzy pojęcia.

Przez pojęcie rozumiemy jednolite zebranie wszystkich istotnych oznak pewnej rzeczy. Jest ono ogólnem wyobrażeniem, które zawiera w sobie tylko te oznaki, jakie wszystkim rzeczom tego gatunku przysługują, a zatem wyklucza wszystkie oznaki, jakie przysługują pojedynczym rodzajom. Suma istotnych znamion tworzy treść, suma przedmiotów, jakim one przysługują, zakres pojęcia.

Pojęcie jest rezultatem przeróżnych czynności duchowych. Najpierw uczy się dziecko poznawać szereg równych albo podobnych rzeczy tego samego rodzaju albo gatunku -recepcya; przy każdem nowem poznaniu odnawiają się w świadomości wszystkie dawne pokrewne wyobrażenia — repro-dukcya — i uskutecznia się wymiana działania między da-wnemi i nowemi wyobrażeniami: stare przyjmują do siebie nowe, a nowe rozszerzają i poprawiają dawne — apercepcya —

http://rcin.org.pl