~LWF0007 (3)

16

branych, symbolicznie ważnych momentów z mitów, odnosząc je do realnego życia bohaterów ich utworów. Takie migawkowe, aluzyjne ujęcia nie wystarczają do budowania na ich podstawie mitologicznej narracji. Odwołują się one jednak do opowieści dobrze znanych dla audytorium poetów, dla nas też niekiedy znanych dzięki późniejszym tekstom prozą, jeśli się takie zachowały, czasem już jednak całkowicie zatraconych. Takie migawki, podobnie jak przedstawienia ikonograficzne, przedstawiając wybraną scenę z szerszej opowieści, są świadectwem jej istnienia jako fabularnych całości w czasach o kilka wieków poprzedzających ich zapisy prozą.

Interpretacja strof skaldów nie jest łatwa. Trudność sprawia przede wszystkim interpretacja kenningów, rozbudowanych, piętrowych metafor, w których według konwencji sztuki skaldowania miejsce właściwej nazwy rzeczy zajmuje poetycka przenośnia, odwołująca się często do mitologii. Wyraz podstawowy (,stofnord) dookreślany jest przez wyraz określający (kenniord). I tak morze nazwane być mogło „drogą wielorybów”, a Loki „ojcem wilka”. Wyraz podstawowy zmieniał przy tym częściowo swe znaczenie. „Tyr zwycięstwa” to już nie Tyr, ale Odyn (Skaldskap. 1), a słowo Tyr przybiera tu znaczenie „bóg”. Jest to kenning prosty. Na ogół rzecz jest bardziej skomplikowana i wyraz określający bardzo często zastępowany był kolejną metaforą. Lokiego nazywano „brzemieniem ramion Sigyn”, gdyż Sigyn to jego żona, a „brzemię ramion” to poetyckie określenie męża lub ukochanego, będące tu kolejną metaforą zastępującą wyraz określający. Taki trzyczęściowy kenning Snorri określa jako tvikennt. Ale kenning mógł być komplikowany jeszcze bardziej, choć zalecano, by nie składał się z więcej niż sześciu części. Taki kenning złożony określano jako rekit (H. Pals-son, R. Simek 1987, 206-207). W kenningach pojawiają się odwołania do bogów (np. Freja może być synonimem słowa kobieta, Tyr wojownika) i innych postaci mitologicznych oraz związanych z nimi mitów, które tworzą istotny dla interpretacji kenningu kontekst, zawierający ważne dla jego zrozumienia odniesienia. Trudności dodaje bardzo skomplikowany, poprzestawiany szyk zdań, wymuszony przez wyjątkowo trudne i rygorystyczne reguły opartej na alitera-cjach wersyfikacji¹. Mniej problemów sprawiają heiti czyli synonimy, poetyckie imiona i nazwy, najczęściej dodatkowe imiona bogów - w przypadku Odyna jest ich sto kilkadziesiąt (H. Falk 1924). Czasami są to też poetyckie synonimy zwyczajnych nazw zjawisk i rzeczy, z lubością używane przez skaldów i spisywane przez poetów w tzw. poezji dydaktycznej (w angielskiej tradycji nordysty-cznej określanej jako wisdom poetry) w rodzaju eddaicznego Alvismal. Zawarte w poezji skaldów odniesienia do bogów i postaci mitologicznych zebrał Marius Kristensen (1930-1931). Standardowym wydaniem poezji skaldów pozostaje dzieło Finnura Jonssóna Den norsk-islandske Skjaldedigtning (1912-1915). Ostatnio pojawiają się jednak nowe, szczegółowe wydania poszczególnych poematów, opatrzone angielskimi tłumaczeniami i zawierające dogłębną interpretację kenningów, jak na przykład nowa edycja Haustlong Thjodolfa in Hvini, przygotowana przez Roberta Northa (1997).

Większość naszych wiadomości o pogańskiej mitologii Skandynawii pochodzi jednak dopiero z XIII wieku (J. Lindów 1985, 54). Zawdzięczamy je Eddzie poetyckiej i Eddzie Snorriego Sturlusona. Edda poetycka (zwana też Eddą starszą lub nieprawidłowo Eddą Saemunda) jest to zebrany na Islandii w XIII wieku zbiór staroskandynawskich epickich pieśni o bogach i bohaterach, napisanych według reguł luźniejszych niż w pieśniach skaldów. W odróżnieniu od twórczości skaldów jest to poezja anonimowa. Już Tacyt (Germania 2) zauważył istnienie i wielką rolę, jaką odgrywały u Germanów dawne, epickie pieśni mówiące o mitologii i dziejach tego ludu. Najstarsze strofy Eddy powstały jednak dopiero w początkach epoki Wikingów, choć motywy i imiona bohaterów zawarte w niektórych z nich sięgają swymi korzeniami do czasów wędrówek ludów. Inne pieśni Eddy datowane są na koniec pierwszego tysiąclecia (jak Voluspa), inne jeszcze zostały napisane dopiero w początkach XIII wieku. Większą część poezji ze zbioru Eddy znał Snorri Sturluson (niektóre strofy cytuje w odmiennych nieco wariantach), lecz księgę zredagowano zapewne już po jego śmierci. Z około 1270 roku pochodzi najstarszy i najlepszy jej manuskrypt, Codex Re-gius, odkryty w 1643 roku przez Brynjolfura Sveinssona, bisjcupa Skalholt. Jest on odpisem jakiegoś wcześniejszego manuskryptu. W Codett Regius brak 8 kart, treść wypełniających je pieśni zachowuje prozą Saga cl Wolsungach. Kilka pieśni nieujętych w Codex Regius zachowało się w późniejszych rękopisach⁷.

⁷J. Harris 1985, 68-156; tam podstawowa literatura. Rozpoczynająca zbiór Voluspa, czyli „proroctwo wieszczki*’, przynosi w miarę spójne przedstawienie losów tego świata od jego powstania z chaosu po koniec w ragnarók i powstanie nowego świata, opisuje też rządzące przeznaczeniem istoty (Nomy). Havamcil - „Pieśń Najwyższego” czyli Odyna, jest kompilacją kilku fragmentów poetyckich o charakterze gnomicznym (strofy 1-136) i dwóch fragmentów mitologicznej natury; pierwszy, tzw. runatals thattr (str. 138-145) mówi o samooficrzc Odyna, poznaniu przezeń run i zdobyciu wiedzy magicznej i rytualnej, drugi wylicza posiadane przez Odyna magiczne pieśni (str. 146-165). Dalsze pieśni to: Vaftrudnismal („Pieśń o Wafthrudnirze”, był to Olbrzym, który w pojedynku na wiedzę z Odynem stracił życie), Grimnismal („Pieśń o Grimnirzc”, pod imieniem Grimnira ukrywa się w niej Odyn, który w dramatycznych okolicznościach wylicza siedziby bogów, mityczne zwierzęta, rzeki, opisuje jesion Ygg^lrasill, stworzenie świata z ciała Ymira i wylicza

1

R. Meissner 1921; G. Turville-Pelrc 1976; R.K. Nitschke 1983, 17-21; R. Frank 1985, 157-196; R. Boyer 1990.