P1080097 resize

50

ANNA NIESIOLOWSKA-WĘDZKA

Mapa 8. „Skupiska** grodów | osad z natury obronnych związanych z przeprawami przez rzeki na tle współczesnego im osadnictwa

tuacje odwrotne — w jednej miejscowości stwierdzono kilka, być może współczesnych sobie, miejsc grzebania zmarłych¹. Warianty tego typu mogą być różne. W naszym wypadku uchwycenie ich na ogół Jest niemożliwe, przede wszystkim z powodu braku podstaw do dokładniejszego datowania. Dotyczy to zwłaszcza osad, gdzie należy się liczyć z możliwością krótkotrwałego ich użytkowania. W związku z tym ograniczamy się do założenia, że każde cmentarzysko wiąże się z jakąś grupą lub nawet grupami ludzkimi i jest wyznacznikiem ich pobytu na danym terenie. Sytuacja taka utrudnia, a niekiedy wręcz uniemożliwia, dokładne powiązanie osadnictwa z grodami. Stwarza ona również duże niebezpieczeństwo błędnego ich interpretowania.

Poszczególne mapy, poza związkami osadniczymi, analizowano również pod kątem zależności osadnictwa od środowiska geograficznego.

Uwzględniono jednak tylko te elementy środowiska, które _ jak się

wydaje — miały znaczniejszy wpływ na formowanie się osadnictwa, a ponadto nawet w ciągu dłuższych okresów ulegały stosunkowo nie-

znacznym wahaniom. Są to rzeźba terenu, gleby¹², hydrografia oraz bogactwa mineralne. Oczywiście zdajemy sobie sprawą z tego, te obecnie istniejące warunki są jedynie obrazem zbliżonym do ówcześnie panujących. Dotyczy to przede wszystkim rekonstrukcji gleb i nawodnienia terenu, które dzięki działalności ludzkiej oraz zachodzącym znranom klimatycznym ulegały pewnym przeobrażeniom³.

Znaczenie poszczególnych czynników środowiska geograficznego zmieniało się w różnych okresach, a takie zależało od odmiennych form osadniczych. Elementem omijanym przeważnie przez osadnictwo „łużyckie" były tereny górskie²¹- W większości wypadków nie przekraczało ono wysokości ponad 500 m. n.p.m. Najchętniej jednak lokowało się ono na nizinach, w dolinach rzecznych lub terenach podgórskich²¹. Duże znaczenie w samym rozmieszczeniu osadnictwa miała rzeźba terenu. Dzięki niej na nizinach było ono bardziej zwarte, na terenach podgórskich czy górskich raczej rozproszone. Odległości pomiędzy poszczególnymi stanowiskami dyktowało tam rozmieszczenie wyniesień lub gór. na których lokowały się osady.

Jednym z najważniejszych czynników przyciągających osadnictwo były urodzajne i zarazem lżejsze w uprawie gleby oraz sieć hydrograficzna. Na temat tego, który z nich posiadał większe znaczenie, istnieje znaczna rozbieżność zdań³. Zagadnienia togo nie można jednak uogólniać. Jak postaramy się wykazać w dalszym ciągu pracy, prymat jednego lub drugiego uzależniony był od widu rzeczy²⁴, wśród których niepoślednie miejsce przypada również formie osadnictwa (otwarte lub obronne). Naj-

1

Bukowski, Uwagi o problematyce..., s. 87.

2

Przy określaniu gleb występujących na opracowywanych przez naa terenach posłużono sią mapami glob w skali !: 900 000, wykonanymi przez Instytut Uprawy. Nawożenia 1 Gleboznawstwa, pod red. A. Musierowicza.

■ S. Kurnatowski, Osadnictwo i jego rota w kształtowaniu «<? krajobrazu, „Folia Quaternaria'\ t 29: IMS, a. IM, 186; Gedlga. Plamiona-, a. 205 (tamże dalsza literatura).

" Do nielicznych wyjątków należało tu osadnictwo grupy słowackiej 1 orawskiej. obejmujące właśnie górzyste połacie Karpat oraz część grapy górnośląsko--małopolskiej (osadnictwo nad Dunajcem), por. Z Pivovarova. W kwestii słowackiej grupy kultury łużyckiej, „Acta Archaeol. Carp.", t 0: 1067. z. 2, s. 22; J. Caplović, Najnowsza badania archeologiczne na Orawia Słowackiej, tamże, t. 4: 1962, z. 1—2, a. 231; 1L Cabalska, Osadnictwo kultury łużyckiej w rejonie średniego² biegu Dunajca w śuHette badań w Maszkowicach, pow. Nowy Sącz. Zeszyty Naukowe Unlworsytotu Jagiellońskiego. Prace Archeologiczne, z. 8, Kraków 1963, s. 41—55.

3

A. Gałuszka, Kultura łużycka w Sudetach Polskich, „Acta ArchaeoL Carp.", t. 5: 1903 (1965), z. 1—2, s. 100; B. PI cel, Kultura łużycka to Sudetach Czeskich, tamie, s. 175, ryć. 2; Bukowski, Kultura łużycka..., s. 54—99; Gedlga. Plemiona.... s. 200—212.

“ Por. również Gedlga, Plemiona.., s. 210.

•' Gedlga, op. ctt, s. 200; tenże, Stan i potrzeba badaó_ s. 562, S6S.