P1080916

354    Dzieje wewnętrzne Polski XIII w.

Wiek XIII jest okresem niezmiernej doniosłości dla dziejów Kościoła katolickiego w Polsce, do pewnego stopnia przełomowym. Jest bowiem okresem szczęśliwie dokonanej tzw. reformy kościelnej, której przeprowadzenie pozwoliło kościołowi skonsolidować się i skrzepić wewnętrznie oraz oswobodziło go od nadmiernej przewagi państwa, od dokuczliwej zależności, w jaką przerodziła się z biegiem czasu pierwotna opieka i protekcja państwowa. Dzięki tej reformie w dużej mierze i dzięki uniezależnieniu się od dopływu sił duchownych z obcych krajów mógł kościół w Polsce w drugiej połowie XIII w. znaleźć w sobie wystarczającą ilość sił moralnych, niezbędnych do odegrania tej ważnej i dodatniej roli w dziele naszego odrodzenia narodowego i państwowego, jaką ,w rzeczywistości odegrał, niejako odwdzięczając się państwu i narodowi za te prawa i dostatki, jakie od nich uzyskał w poprzedniej fazie swego istnienia. Oczywiście, by należycie wniknąć w warunki rozwoju i trafnie ocenić jego wyniki i znaczenie ogólniejsze, należy sobie najpierw zdać sprawę ze stanu, w jakim znajdował się kościół w Polsce na progu XIII w. Uczynię to przedstawiając program ówczesnej reformy kościelnej, jakie punkty, jakie postulaty obejmował on na naszym gruncie, bo w ten sposób ujawnią się te braki i te usterki, którym starano się zapobiec.

Akcja w sprawie reformy kościelnej została splątana nierozerwalnie z politycznymi dziejami Polśki w pierwszej połowie XIII w. z różnych powodów. Więc przede wszystkim zwłaszcza wyższe duchowieństwo przez swój charakter wysokich dostojników państwowych, jaki dotąd miało, oraz przez swą potęgę materialną, stanowiło bardzo poważny i silny czynnik polityczny.

Po wtóre w program reformy kościelnej wchodziła, Jako Jego część integralna, sprawa stosunku kościoła do państwa, więc sprawa polityczna. Wreszcie przywódca ówczesny Kościoła polskiego, arcybiskup Henryk Kietlicz, był sam wybitnym działaczem politycznym, który — celem przeprowadzenia swego programu kościelnego — potrafił na szereg lat zmobilizować po swej stronie duży i zwarty obóz polityczny kilku książąt dzielnicowych, popychając go do akcji zuczep-nej przeciw tym z książąt, którzy się okazali oporni wobec żądań kościoła. Ta liga czynników świeckich i kościelnych, zorganizowana na warunkach wzajemnego popierania obustronych interesów, zadecydowała właśnie — obok względów przytoczonych poprzednio — o tym, że wytworzył się ów niezwykle silny, niemal organiczny związek reformy kościelnej z historią polityczną ówczesnej Polski.

Stronę polityczną tej sprawy i cały przebieg z nią związanych wypadków politycznych przedstawiłem już dawniej ^20B. Nie będę więc tych rzeczy już szczegółowo omawiał, jedynie przypomnę krótko, że na tle zagadnienia reformy kościelnej doszło do wytworzenia się jak gdyby dwóch obozów politycznych o wrogich sobie dążnościach i aspiracjach. Arcybiskup Kietlicz pozyskał sobie przede wszystkim młodocianego Władysława Odonica, którego popchnął do buntu przeciw Lasko-nogiemu. Usiłował tą drogą pozbyć się swego głównego przeciwnika, który jako jego pan zwierzchni wygnał go z Gniezna, uniemożliwiając dostęp do archikatedry i pełnienie obowiązków urzędu arcybiskupiego. Nadto za cenę pomocy, jaką miał wyrobić w kurii rzymskiej, zjednał sobie Kietlicz Leszka Białego i jego

20® Polska, jej dzieje i kultura, t. I, Warszawa 1928, s. 116 -119.