P1080917

Dłi«J( toetunętrzne Polski XIII w. 357

brata Konrada mazowieckiego oraz księcia Opola Kazimierza. Natomiast Henryk Brodaty, choć osobiście przychylnie traktował wygnanego arcybiskupa dając mu na swym dworze schronienie, to jednak w kwestiach zasadniczych zajął odmowne na ogół stanowisko i niechętny był postulatom „reformy kościelnej”, o ile one godziły w całość jego praw monarszych. Początkowo to poniekąd neutralne stanowisko Henryka Brodatego umożliwiło mu skuteczną próbę pośrednictwa między Laskonogim a Kietliczem i Władysławem Odonicem, później jednak około r. 1216/1217 Henryk Brodaty otwarcie związał się z Laskonogim, a równocześnie liga zawiązana przez Kietlicza rozluźniła się wskutek zmiany w stosunkach politycznych. W zakresie akcji ściśle politycznej Kietlicz poniósł zupełną klęskę, bo w chwili jego śmierci w r. 1219 jego najbardziej mu oddany stronnik Władysław Odo-nic, wyzuty z dzielnicy ojczystej, tułał się na wygnaniu, a żadnej pomocy mu nie udzielił Leszek Biały, który owszem związał się politycznie bardzo silnie z Laskonogim, sam zaś Kietlicz zmuszony był uznawać w Gnieźnie rządy Laskonogiego, którego usunięcie było przecie jego ideałem politycznym. Inaczej jednak rzecz się miała w zakresie programu reformy kościelnej: tutaj umiejętne wyzyskanie przez Kietlicza różnych momentów w zmieniających się ciągle stosunkach politycznych dało kościołowi w Polsce cały szereg niezmiernie ważnych zdobyczy, ubezpieczonych dokumentami różnych książąt, a zarazem nowe zasady reformistyczne tyle razy już za życia Kietlicza zatriumfowały w praktyce, że sam program reformy mógł on uważać u schyłku życia za wywalczony w zasadzie. Oczywiście trośką następców musiało pozostać utwierdzenie tych zdobyczy i ich rozszerzenie do idealnych, przez kościół wymaganych rozmiarów. Bo przecież szło tu o rzeczy, które zasadniczo mogły być uznane przez książąt Już w tym pierwszym pokoleniu, ale do utrwalenia się i zakorzenienia w przekonaniach i w poczuciu prawnym ogółu tak duchownego, jak i świeckiego wymagały one jeszcze wiele czasu. Czas i dłuższa praktyka mogły zapewnić ich rzeczywiste wcielenie w życie. Tym właśnie zdobyczom, tym nowym prawom i zasadom, na których miała się oprzeć dalsza egzystencja i działalność kościoła w Polsce, należy się przyjrzeć obecnie bliżej.

</ Zacznę od kwestii wprowadzenia celibatu duchowieństwa świeckiego, tj. tak wyższego, jak i niższego. Nim rozważę samą działalność arcybiskupa Kietlicza w tej dziedzinie, oświetlę jej skuteczność przytoczeniem pewnych późniejszych faktów, które by się okazały sprzeczne z wprowadzoną zasadą bezżenności księży świeckich, lub też stwierdzeniem, że takich faktów bezwzględnie brak. Otóż co się tyczy biskupów, to mamy tylko wiadomości o żonie Ogeriusa, biskupa kujawskiego ²⁰⁷, i o synach biskupa lubuskiego ²⁰⁸ i arcybiskupa gnieźnieńskiego ²⁰⁹; są one ostatnimi już śladami rodzin biskupich w Polsce: zatem od początków XIII w., od owego zakazu małżeństw księżych ogłoszonego przez legata papieskiego Piotra z Kapui w r. 1197 ²¹°, już nie było w Polsce biskupa żonatego. W stosunku do biskupów zatem postulat celibatu został spełniony od razu, co zresztą jest rzeczą natural-

207    Mon. Pol. Hist., t. II, s. 917.

208    Księga henrykowska, ks. I, § 21.

209    Kod. Wpolskt, t. I, nr 252, 291, 292.

210    Por. W. Abraham, Zawarcie małżeństwa w pierwotnym prawie polskim, s. 347 - 350.