P1240498

Teresa Uęfrzynowics

Owagi o zróżnicowaniu regionalnym zespołów z opoki brązu i początków epoki Zeissa na wscbód od środkowej Wisły

Celes tych uwag jest wskazanie na szereg wątpliwości, jakie budzi proponowany ostatnio /Prahistoria ziem polskich, t.IY, Warszawa 1979, 1,47*146/ czasowy i przestrzenny podział kultury łużyckiej.-w odniesieniu de zespołów, egzystujących w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza na wschód od środkowej Wisły.

lałożenles generalnym zacytowanej pracy jeet traktowanie kultury łużyckiej jako jednolitego /aczkolwiek nie jednorodnego/ organizmu kulturowego. Po zwój tego organizmu scharakteryzowany został w trzech ko* lfjB/ch etapach, w obrębie których zilustrowano zachodzące przekształcenia, dążąc do ich mniej więcej parolelnego ukazania na całym obszarze kultury łużyckiej. Etapy te określono Jako: wczesną fazę kultury łużyckiej /8.47 a./, etaty pełnego rozwoju tej kultury, tj. od IV okresu epoki brązu po koniec okresu halsztackiego C /1.74 n./ oraz czasy Jej zaniku, tj. okres halsztacki D*1 lateński /a. 117 n./• Dokonana w omawianej publikacji rekonstrukcja pradziejów zespołów regionalnych z obszarów międzyrzecu Wisły i.Bugu oraz Bugu i Narwii..wydaje się być dowodem, te próby podporządkowan 1 a poszczególnych obszarów jednolite* au rytmowi prowadzą do niepokojących zniekształceń obrazu procesów rozwojowych- Jak wiadomo, zespoły te tą słabo poznane• Całościowe opracowania pochodzących z nich, niezbyt liczny oh, materiałów dokonane zostały w latach sześćdziesiątych i początkach siedemdziesiątych /Dąbrowski 1961; 1972; Węgrzynowicz 1969; 1973/. Ponieważ jednak od tego czasu na terenach na wschód od środkowej Wlały niemal nie prowadzono systematycznych badań wykopalisko wy oh, więo 1 próba naszkicowania pradziejów tego obszaru, podjęta w "Prahistorii", oparta została o niezmieniony zasób źródeł. Wśród śródeł tych brak prawie zupełnie metali, zwłaszcza t epoki brązu, toteż datowanie wszelkich zjawiek, opierające się głównie na analizie stylistycznej ceramiki, dalekie jeet od ścisłości. Nieostrość określeń chronologicznych nie. zmienia.4ednak faktu, iż atereg aspektów najnowszego ujęcia narzuca, potrzebę dyskusji.

Dla pierwszego i wymienionych wyżej .etapów rozwojowych,, przypadającego aa czasy wcześaiejeae niż IV okrea epoki brązu^wyznaczono ros-logią j«dno*tk' kulturowi, określoną prHl autora /A. OanU«RkU,o/ alann grupy irodkowopolaklol. Sięga ona od dorzecza górnej Warty na wchodzie, po bieg górnego Bugu na wschodzi. ora* od Karwi 1 dorzecza ary na północy, po ujóela Sanu do Wiaty na południu /Prahistoria..., cyc. 16/. W skład tej J.dnontkl włączono a.In. początkowe stadia dwóch ioapołóv regionalnych, rozwiJaJących olę na wschód od środkowej Wlały, zwAnych dotychczas grupowi ulwówecką /Koetrsswski 1949, Dąbrówek i 1972/

1 weohodniomazowtccko-podlaską /Węgrzynowicz 1973/. Grupom tym przyznana eomtmka teraz rola podgrup istniejących w rasach grupy środkowopol-sklej*

Związanie wczesnych faz osadnictwa z obszarów na wschód od ' Szły v Jedną całość z Kazowszem północnym 1 terenami Tolskl środkowej, miało zapewne na celu wykazanie wewnętrznej spójności wschodniej rrupy terytorialnej Już ve wczesnym stadium Joj istnienia, a tarasem Jej odrębności w stosunku do pozostałych grup. Zabieg ten budzić jednak musi szereg zastrzeżeń. Przede wszystkim został on oparty na dość dowolnym zaszeregowaniu chronologicznyra materiałów z poszczególnych partii "grupy środzowopolsklej*. V tekście odpowiedniego rozdziału "Prahistorii" /t,ÓV, jako stanowisko wczesne z terenów wschodnich wymienane są wyłącznie cmentarzyska i osady s obszaru grupy ulwóweckleji Trzciniec, stan, 3 /woj. lubelskie/, Turkowice, Topomlca, Bodaciów /woj. zamojskie/, Kły niska i Dlwówek /zachodnia partia ZSRR/. Ile wiadomo więc, aa jakiej podstawie w zasięgu tak rozumianej grupy środkowopolsklej znalazły się także tereny, zajęte przez drugą z rozpatrywanych tu grup, grupę wschodnlomazowiecko-podlaską. Zbyt wczesne datowanie -ateriałów * wymienionych przed chwilą stanowisk ulwóweckich budziło Jut usasad-nlone sprzeciwy /por. Gedl 1967, a.314/, ponadto zaś - nic nie podbudowuje przekonania, iż chrono log leśnie różnią się one wyraźnie od materiałów z takich stanowisk Jak Kamionka Hadbutna, Rur Kolonia 1 Cl-tarze-Oołacao /woj. łomżyńskie/ esy też, sięgając na północne ^vasow-ise, od znalezisk z Szydłowa /woj. ciechanowskie/. Tymczasem niektóre z tych stanowisk /Szydłowo, Kamionka/ uznane zostały w omawianej pracy za charakterystyczne dla fasy środkowej i ilmstratywne dla istniejących już autonomicznie grup, północnomasowiecklej i masowiecko-podlaskiej, w "czasach pełnego roswoju kultury łużyckiej" /s.98, 109/• Trudności, na Jakie natrafił A. Gardawski, próbując raźcie chronologicznie materiały wschodnie na starsze 1 młodsze, znalazły odbicie w niemożności ustalenia zaaobu form i wątków sdobnlcaych, które byłyby reprezentatywne bądź dla "grupy środkowopol sklej", bądi dla później etych grup lokalny oh międzyrzeccy Vltły 1 Bugu oraz Bugu 1 Narwii. Przykładam może być pucharek typu ulwówecklego, usnany sa wytwór grupy środkowopol akie J, następnie zaś wymieniany Jako forma przewodnia grup, egzystu-

113