P1180395

226 Adam Wolut

trudności przy rozróżnianiu zespołów z końca epoki brązu i początku epoki żelaza^fl. Jest to jednak dowód, że w procesie kształtowania się tej kultury nie doszło do przerwania produkcji brązowniczej, a wręcz przeciwnie możemy mówić o aktywizacji działających tu wcześniej warsztatów ^{1 2}.

W formach metalowych tego okresu nie obserwujemy jeszcze wyraźniejszych elementów stylistycznych zapożyczonych od kulżury pomorskiej; dają się natomiast zauważyć pewne oddziaływania kręgu wscho-dniobaltyckiego. Przykładem może tu być omawiana już forma odlewnicza siekierki zbliżonej do typu Malar z osiedla w Tarlawkach.

Pod względem technicznym przedmioty metalowe tego okresu nie ustępują miejsca okazom pomorskim, choć trzeba przyznać, że w żadnym z działających tu warsztatów nie powstały tak okazale formy jak w pracowniach pomorskich.

Dalszy rozwój metalurgii brązu następuje we wczesnym okresie lateńskim (II faza rozwojowa). Coraz widoczniej zmiejsza się liczba wyrobów o charakterze „łużyckim”, zwiększa natomiast asortyment wytworów pochodzenia miejscowego, z którego tylko część stanowi adaptację form pomorskich ². Spośród najbardziej charakterystycznych przedmiotów tej grupy wymienić można naszyjniki z brodawkami, brązowe i żelazne szczypce odmiany wschodniej oraz naszyjniki kabłą-kowate typu B, choć zaznaczyć należy, że kwestia ich pochodzenia nie jest dostatecznie jasna ².

Na tym samym poziomie utrzymuje się wytwórczość brązownicza również w środkowym i co najmniej we wczesnej fazie późnego okresu lateńskiego. Do najbardziej typowych form pochodzenia miejscowego należą w tym czasie m. in. naszyjniki z ząbkowaną górną krawędzią, bransolety spiralne, naszyjniki z drutu brązowego o końcach ostrych lub sklepanych w główki. Z rozmieszczenia tych form wynika, że główne ośrodki wytwórczości metalurgicznej mieściły się w tym czasie na Sambii i terenach zachodniomazurskich. Te dwa rejony dominowały też w okresach poprzednich. O poważnej skali produkcji tych ośrodków przez cały czas trwania omawianej kultury świadczy przede wszystkim znajdowanie wytwarzanych tu przedmiotów na terenach dość odległych od zasięgu interesującej nas kultury**.

Proces zastępowania przedmiotów brązowych żelaznymi następuje na omawianym terenie znacznie wolniej i później niż w kulturze pomorskiej. We wczesnym okresie lateńskim przedmioty wykonane z żelaza występują tylko sporadycznie, nieco częściej spotykane są w okresie środkowo- a zwłaszcza późnolateńskim. Zjawisko to charakterystyczne jest nie tylko dla omawianej kultury, ale dla całej strefy wschod-niobalyokiej^M. Świadczy to o tym, że ludność zamieszkująca południowo--w.schodnie i wschodnie pobrzeża Bałtyku dysponowała większymi możliwościami w zakresie zapewnienia napływu surowca brązowego i nie musiała tak szybko przestawić się na żelazo. Domyślać się również można, że niemałą rolę w tym względzie odegrał tradycyjny północno-wschodni szlak dopływu miedzi nadwołżańsko-kamskiej do wschodnich wybrzeży Bałtyku. Poświadcza to w jakiś sposób rozkwit metalurgii brązu w ośrodkach wytwórczych dolnej Dźwiny w III i II w. pjn.e.²⁷, a więc na terenie objętym zasięgiem wymiany lokalnej z kulturą kurhanów zachodniobaltyjskich.

W późnym okresie lateńskim po przekształceniach osadniczo-kultu-rowych „obszaru pomorskiego” i powstaniu kręgu oksywsko-przewor-skiego osadnictwo kultury kurhanów zachodniobaltyjskich w dalszym ciągu tkwi w tradycji wczesnej epoki żelaza. Przemiany zachodzące na zewnątrz nie odbiły się w sposób widoczny na działalności warsztatów odlewnictwa brązu. Zaznaczają się one dopiero w pierwszych wiekach naszej ery i są wynikiem postępującego rozwoju gospodarczego całej wschodniej strefy Bałtyku.

Adres autora: Mgr ADAM WALUS, Instytut Archeologii UW, Widok 10, 00-023 Warszawa.

1

   Par. np. datowanie skarbów z b. Dorrmicksruh Skandawy, S/.yllny Wielkie) u J. Dąbrowskiego, Zabytki metalowe epoki brązu między dolną Wisłą o Niemnem, Wrocław — Warszawa — Kraków 1068, s. 172 n. i Ł. Oku-licz. Kultura kurhanów zachodnlobaltyjtktch..^ s. 160 n.

*    J. Okulicz, Pradzieje ziem pruskich od późnego paleolitu do VII w. n. e., Wrocław — Warszawa — Kraków — Gdańsk 1073, I. 281.

■ Ł. Okulicz, Kultura kurhanów zachodniobaltyjskich..., s. 102.

2

Ł. O k u 11 c z. Kultura kurhanów zachodniobałtyjtkich..., s. 40 n.

»j. Kostrzeiwski. Stosunki między kulturę łużycką i bałtycką a zagadnienie wspólnoty folkowej balto-słowiańskiej, Slavia Antięua, t. 5: 1956, s. 56.

«• Ł. Okulicz, Osadnictwo strefy wschodnlobaltyckiej to I tys. p.n.e., Wrocław — Warszawa — Kraków — Gdańsk 1976, s. 275. n j, Graudonis, op. cit., s. 112.