P1280503

156 [KARL WILHELM] FRIEDRICH VON SCHLEGEL

jednakowe, podobne, albo w podobnej randze nieprzyjazne, rozwijać nawet najwyższe rzeczy, rozpalać je, podsycać, jednym słowem kształtować. Jeśli zaś rzeczy najwyższych naprawdę niepodobna kształcić rozmyślnie, wtedy porzućmy wszelkie roszczenia do jakiejkolwiek swobodnej sztuki idei, która wtedy byłaby czczym słowem.

Takim artystycznym dziełem natury jest mitologia. W jej tkaninie rzeczy najwyższe są naprawdę ukształtowane; wszystko jest związkiem i przemianą¹⁵, upodobnieniem kształtu albo jego przetworzeniem; i to jest właśnie swoistym sposobem działania mitologii, jej wewnętrznym życiem, jeśli wolno tak to nazwać: jej metodą.

“Tutaj też odnajduję wielkie podobieństwo z owym wielkim konceptem poezji romantycznej, jawiącym się nie w poszczególnych pomysłach, ale w konstrukcji całości; konceptem, który przyjaciel nasz jakże często przywoływał, mówiąc o dziełach Cervantesa i Szekspira⁷⁶. Ba, owo kunsztownie uładzone zamieszanie, owa powabna symetria sprzeczności, owa przedziwna wieczna przemienność entuzjazmu i ironii, żywa nawet w najdrobniejszych członach całości — one już same w sobie zdają mi się pośrednią mitologią. Taki sam jest jej układ; z pewnością też najstarszą i pierwotną formą ludzkiej fantazji jest arabeska⁷⁷. Ani ów koncept, ani żadna mitologia nie mogą istnieć bez czegoś uprzedniego, pierwotnego, nie do naśladowania, wręcz nie do rozwikłania; z tego czegoś po wszelkich przekształceniach będzie wciąż wyzierać dawna natura i siła, a z naiwnej zadumy przebijać będą pozory

⁷³ związek i przemiana — w przeciwieństwie do estetyki o charakterze zamkniętym i statycznym, w której dzieło sztuki zbudowane jest według niezmiennych reguł, literaturę romantyczną cechuje nieustanne poszukiwanie nowych form („stawanie się”).

⁷⁶    Cemantes i Szekspir — Friedrich Schlegel uważa ich za najwybitniejszych twórców romantycznych przeszłości.

⁷⁷    arabeska — sztuka ornamentalna; jej celem jest umiejętność różnorodnego ułożenia podobnych do siebie elementów.

przewrotności i obłędu lub bezmyślności i głupoty. Początkiem bowiem wszelkiej poezji jest zawieszenie rozwoju i praw rozumowo myślącego rozsądku oraz ponowne wtrącenie nas w piękny zamęt fantazji, w pierwotny chaos ludzkiej natury, dla którego jak dotąd nie znam piękniejszego symbolu niż barwne rojowisko starożytnych bogów.

“ Dlaczego nie zrywacie się, by z powrotem ożywić owe wspaniale postacie wielkiej starożytności? Spróbujcie tylko spojrzeć na dawną mitologię wyłącznie pod kątem Spinozy i owych przemyśleń, jakie w każdym myślącym człowieku musi wzbudzić obecna fizyka — a wszystko ukaże się wam pełne nowego blasku i życia.

Ąby jednak przyśpieszyć powstanie nowej mitologu, trzeba wskrzesić i inng__Jinit&logie-na--miarę. ich głębi, piękna i_uformowania. Gdyby tylko skarby Orientu były, nam. tak dostępne jak starożytnej Jakież nowe źródła poezji popłynęły-by~ku~nam z Indu^7I, gdyby niektórzy niemieccy artyści z właściwym sobie uniwersalizmem, głębią myśli i geniuszem przekładu posiedli taką sposobność, z której mało korzystają tępiejące i dziczejące narody. Na Wschodzie^7ł winniśmy szukać naj większej jomantyczności, a kiedy już zaczerpniemy ze źródła, wtedy być może pozór południowego żaru, tak dzisiaj dla nas powabny w poezji hiszpańskiej, znów wyda się nam zbyt zachodni i skąpy.

W ogóle zresztą warto docierać do celu różnymi drogami. Niech każdy z radosną ufnością idzie całkiem własną, możliwie indywidualną drogą; nigdzie bowiem prawa indywidual-

⁷¹ Indie — zasługą Friedricha Schlegla jest ukazanie wagi kultury tego subkontynentu dla Europy. W 1808 r. opublikował on pracę Uber die Sprache und Weisheit der Inder, zapoczątkowując nią w nauce niemieckiej badania nad kulturami Wschodu.

⁷⁹ Na Wschodzie — poszukiwanie nowych impulsów poetyckich. Stąd zwrot ku zapomnianej w XVIII w. kulturze hiszpańskiej, następnie ku literaturom Wschodu (studia Goethego nad poezją staroperską).