P1100021 (3)

Klasy w społeczeństwie postkapitalistycznym (I): konflikt przemysłowy 217

obrębie znajdują się quasi-grupy mające sprzeczne, ukryte interesy. Jeśli natomiast w społeczeństwie postkapitalistycznym istnieją qu as i-grupy i grupy interesu, to istnie* ją tam także klasy. Zaawansowane społeczeństwo przemysłowe, tak jak społeczeństwo je poprzedzające, jest społeczeństwem klasowym. Pojęcie i teoria klasy nadal mają tu zastosowanie.

Zajmując takie stanowisko, różnimy się od wielu socjologów, których prace zostały wyżej omówione. Czy jednak ta różnica, w formie, w jakiej przedstawiliśmy ją dotychczas, jest czymś więcej niż różnicą w terminologii? Czy nie można by nam zarzucić, że zakładamy istnienie klas z definicji, zamiast udowodnić je empirycznie? Czy naprawdę możemy odpowiedzieć na pytanie o to, czy nadal mamy społeczeństwo klasowe, tak łatwo, jak to zrobiliśmy?

Stwierdzenie, że nadal istnieją klasy, ponieważ istnieją quasi-grupy i grupy interesu, faktycznie jest czymś mniej niż definicją. Z punktu widzenia teorii klas jest ono zaledwie tautologią. Z drugiej strony, stwierdzenie, że nadal istnieją klasy, ponieważ istnieją zrzeszenia imperatywnie skoordynowane, jest czymś więcej niż definicją. Choć zakłada ono teoretyczny - i być może definicyjny - związek między klasami a stosunkami zwierzchnictwa, to mówi ono o empirycznej obecności stosunków zwierzchnictwa. Klasy społeczne i konflikt klasowy są obecne wszędzie tam, gdzie rozkład zwierzchnictwa wśród pozycji społecznych jest nierówny. Stwierdzenie, że taki nierówny rozkład istnieje w zrzeszeniach społeczeństwa postkapitalistycznego, może wydawać się trywialne, niemniej jednak zarówno decyduje ono o możliwości zastosowania teorii klasowej, jak i radykalnie różni się od wszystkich prób opisania współczesnego społeczeństwa jako bezklasowe.

Pomimo to sam wniosek, że nadal żyjemy w społeczeństwie klasowym, jest tak samo niewystarczający, jak niezadowalający. Stanowi on początek, a nie koniec analizy zaawansowanego społeczeństwa przemysłowego. U wielu ludzi pojęcie społeczeństwa klasowego natychmiast wywołuje tak wyraźne skojarzenia, że mogłoby się wydawać, iż jego zastosowanie w odniesieniu do konkretnego społeczeństwa wiąże się z istotnym stwierdzeniem faktów. Dlatego chciałbym podkreślić, że nie traktuję tego pojęcia w taki sposób. Nie chodzi mi tu o zapewnienie, że teorię klas można zastosować, ale o jej zastosowanie. Jeśli się pokazuje, że zrzeszenia imperatywnie skoordynowane są funkcjonalnym wymogiem struktur społecznych, to tym samym zakłada się powszechne istnienie klas. Na drodze uogólnienia empirycznego możemy przynajmniej utrzymywać, że w wielu społeczeństwach istnieją zrzeszenia i klasy, a we wszystkich znanych nam społeczeństwach - konflikty społeczne. Społeczeństwa nie różnią się z powodu faktu, że w niektórych są klasy, a w innych nie. Tak jak w socjologii rodziny nie interesuje nas istnienie, lecz wzory i funkcje rodziny, podobnie tutaj nie zajmujemy się obecnością klas, lecz ich naturą i wpływem. Przeciwstawiając sobie społeczeństwo kapitalistyczne i postkapitalistyczne, chcemy odkryć nowe wzory oraz warunki tworzenia się klas i konfliktu klasowego. Z historycznego punktu widzenia, problem analizy społeczeństwa postkapitalistycznego pod względem klasowym można określić jako problem przeznaczenia „dawnego” konfliktu między światem kapitału a światem pracy, burżuazją a proletariatem. Jeśli przeniesiemy problem historyczny do teraźniejszości, to stanie się on zadaniem polegającym na tym, by zastosować narzędzie, jakim jest teoria klas, do niektórych najważniejszych cech społeczeństwa postkapitalistycz-