61194 P1100034 (3)

Klasy w społeczeństwie postkapitalistycznym (I): konflikt przemysłowy 229

cych ten fakt. Aby jednak arbitraż był skuteczny, musi się opierać na akceptacji samego konfliktu, to znaczy, posługując się rozróżnieniem Davida Lockwooda (zob. 1955), musi przebiegać zgodnie raczej z polityczną niż prawną koncepcją jego zadań. Tylko i wyłącznie wtedy, gdy mediacja i arbitraż są rozumiane jako mechanizmy ułatwiające prawomocne podejmowanie decyzji przez obie strony konfliktu, przyczyniają się one do rozwoju demokracji przemysłowej.

4) Te trzy wymienione dotychczas czynniki tworzą logiczny wzór. jego racjonalną podstawą jest autonomiczna, i w tym sensie demokratyczna, regulacja konfliktów. Wzór ten można znaleźć w większości społeczeństw postkapitalistycznych, lecz przede wszystkim w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Dwa pozostałe czynniki -reprezentacja w obrębie przedsiębiorstwa i współdecydowanie - także tworzą logiczny wzór. Tutaj znów pewne elementy tego wzoru są obecne w większości krajów przemysłowych, lecz jest on szczególnie wyraźny w Niemczech. Jego najbardziej ogólną zasadę można określić jako próbę instytucjonalizacji konfliktu przemysłowego przez modyfikację samej struktury zwierzchnictwa w przedsiębiorstwie. Z tego, co możemy dzisiaj zauważyć, zakres zróżnicowania możliwych modyfikacji struktury zwierzchnictwa przedsiębiorstwa przemysłowego jest stosunkowo ograniczony^{1 2}. Istnieje jednak możliwość uzupełnienia struktury zwierzchnictwa w wyniku, jak nazywa to Schelsky, „zinstytucjonalizowanej ubocznej hierarchii osób reprezentujących interesy pracowników” (1955a: 187), takich jak przedstawiciele pracowników, comites d’enter-prise, Betriebsrate lub, w państwach komunistycznych, komórki partyjne w przedsiębiorstwie. Na podstawie tej istotnej zmiany struktury nowoczesnego przemysłu Schelsky stwierdza, że „dualistyczna struktura zwierzchnictwa należy do hierarchicznej konstrukcji nowoczesnego przedsiębiorstwa” (1955a: 185). Warto zbadać niektóre skutki tego rozwoju wydarzeń w kwestii gwałtowności i natężenia konfliktu w sferze przemysłu.

W Niemczech reprezentacja pracowników w przedsiębiorstwie trafiła do ustawodawstwa już w roku 1920. Specjalny akt prawny określa zadania rad zakładowych¹² w formie dwóch głównych oczekiwań. Rady zakładowe są powoływane „w celu obrony wspólnych interesów ekonomicznych pracowników (...) przed pracodawcą, aby wspierać go w realizowaniu funkcji przedsiębiorstwa”. To sformułowanie ukazuje uderzającą dwuznaczność pozycji rad zakładowych, a także, w mniejszym stopniu, brytyjskich i amerykańskich przedstawicieli pracowników niskiego szczebla. Pierwsza część tej prawnej definicji, przydzielająca radom zakładowym zadanie obrony interesów pracowników, wydaje się potwierdzać słuszność porównania tej instytucji, dokonanego przez Schelsky’ego i Druckera, do opozycji parlamentarnej. Z tego punktu widzenia instytucja rad zakładowych nie modyfikuje ani nie uzupełnia struktury zwierzchnictwa przedsiębiorstwa; liderzy opozycji nie mają w państwie prawomocnej władzy. Jednakże jest też drugi aspekt pozycji rad zakładowych. Oprócz obrony interesów

1

¹¹ Ten wniosek został przedstawiony w bardzo wyraźny sposób przez Benduca w jego studium dotyczącym zwierzchnictwa przemysłowego (1956).

2

Niemiecki termin Betriebsrdt będzie w poniższej analizie tłumaczony jako „rada zakładowa” [ang. shop council - przyp. tłum.], aby nie mylić go z przedstawicielem pracowników niskiego szczebla [ang. shop steward - przyp. tłum.], które to pojęcie różni się od pierwszego w kilku aspektach. Poniższy cytat pochodzi z Betriebsratgesetz z roku 1920, którego pierwszy paragraf określa funkcje rad zakładowych.