P1100017 (2)

Klasy w społeczeństwie postkapitallstycznym (I): konflikt przemysłowy 213

mi historycznymi zapożyczonymi z wcześniejszych prac lub nawet są wymyślane w celu stworzenia imponującego kontrastu ze współczesnymi danymi. Gdyby nie dokładna dokumentacja pracy Marksa i celowa powierzchowność tej wstępnej części, musiałbym zrobić wszystko, by uniknąć podejrzenia o to, że mam bezkrytyczny stosunek do historii. W tej sytuacji muszę prosić czytelnika o pobłażliwość, jeśli kilka następnych stron pozostawia wiele do życzenia co do historycznej dokładności i szczegółów.

Za punkt wyjścia analizy Marksa można przyjąć - jak on sam to określa - „sferę produkcji”, „stosunki produkcji” lub „stosunki własności” Niewątpliwie wszystkie te wyrażenia odnoszą się do przedsiębiorstwa przemysłowego i istniejących w jego obrębie stosunków społecznych. Dla Marksa przedsiębiorstwo stanowi centrum wojny klasowej. Z punktu widzenia naszego podejścia ważną cechą jest to, że przedsiębiorstwo przemysłowe jest zrzeszeniem imperatywnie skoordynowanym. Oczywiście Marks podkreślał aspekt własności. Z perspektywy czasu wydaje się to rozsądne, gdyż w jego czasach prawne posiadanie środków produkcji stanowiło zarówno podstawę kapitalistycznej władzy, jak i główną kwestię konfliktu w sferze przemysłu; niemniej jednak jest to zbyt wąskie podejście do problemu. Będąc zrzeszeniem imperatywnie skoordynowanym, przedsiębiorstwo przemysłowe obejmuje dwie quasi-grupy, które, idąc w ślady Marksa, możemy nazwać kapitałem lub kapitalistami oraz pracą najemną lub pracownikami najemnymi. Zarówno świat kapitału, jak i świat pracy były zjednoczone pewnymi ukrytymi interesami, które, ponieważ były przeciwstawne, stawiały te światy po przeciwnych stronach relacji konfliktu. Chociaż w społeczeństwie kapitalistycznym najbardziej formalnym celem tych przeciwstawnych interesów było albo zachowanie, albo zmiana status quo zwierzchnictwa, to dokładną treść konfliktu, w odniesieniu do specyficznych warunków tego okresu, można określić jako starcie między orientacją na zysk w świecie kapitału i orientacją na poprawę własnego statusu materialnego w świecie pracy.

Natężenie konfliktu w społeczeństwie kapitalistycznym wzrastało w wyniku nakładania się zwierzchnictwa i innych czynników związanych ze statusem społecznym, w szczególności dochodu. Dla kapitalistów dominacja oznaczała wysoki dochód, podczas gdy w świecie pracy podporządkowanie wiązało się ogromnymi trudnościami materialnymi. Istniała wyraźna korelacja między rozkładem zwierzchnictwa a stratyfikacją społeczną.

Pomimo tej początkowej sytuacji we wczesnych stadiach industrializacji na drodze do organizacji obydwu quasi-grup stanęły duże przeszkody. Mamy tu do czynienia z opisanym powyżej układem czynników, który czyni organizację grup interesu praktycznie niemożliwą. Brak przywódców i ideologii (warunki techniczne), heterogeniczne sposoby rekrutacji na pozycje zwierzchnictwa (warunki społeczne) oraz, w przypadku świata pracy, brak wolności tworzenia koalicji (warunki polityczne) - to wszystko przez długi czas utrzymuje konflikt przemysłowy w stadium uśpienia, podczas którego podejmuje się jedynie sporadyczne próby organizacji. W miarę jak zrzeszenia przemysłowe się stabilizują, stopniowo pojawiają się warunki organizacji i zarówno świat kapitału, jak i świat pracy tworzą organizacje (stowarzyszenia pracodawców, związki zawodowe) w obronie teraz już wyartykułowanych, jawnych interesów. Konflikt klasowy w sferze przemysłu wkracza w wyraźne stadium, którego najbardziej wymownymi przykładami są strajki i lokauty.