P3140061 (2)

kreśleni* dworskiego charakteru kaplicy. Ten czynnik realizacyjny stanic się wyróżnikiem kształtowania całego kompleksu malborskiego zaś w końcu wieku XIV znajdzie wspaniałe rozwinięcie w twórczości Henryka Brunsberga

W dotychczasowej historii budowlanej kaplicy malborsłdej orientacja w kierunku dworskiej architektury francuskiej nie jest zjawiskiem całkowicie, nowym. Jak zostało to już wcześniej powiedziane, kolejne zmiany pierwotnej formy szły w kierunku podkreślenia dworskiego charakteru tego wnętrza. Stopniowo niejako przywracano zgodność jego ekspresji formalnej z francuskimi źródłami, które legły u początków typu ca-pęlla speciosa. Historia budowlana kaplicy charakteryzuje się więc wyjątkową wewnętrzną logiką, a zakończeniem tego procesu była wielka przebudowa z lat 1331 - 1344. Wówczas to w sposób bezpośredni nawiązano do wzoru ideowego Sainte Chapelle i formalnych rozwiązań stylu dworskiego na terenie Ile de France. W realizacji tej formy decydującą rolę przyznać należy inicjatorom i zleceniodawcom tej przebudowy. Do nich należałoby zaliczyć przede wszystkim wielkiego mistrza Lutra, księcia Brunszwiku oraz konwent malborski. W tym kręgu niewątpliwie zrodziła się koncepcja oparcia się na wzorze Sainte Chapelle; z ich to inicjatywy nastąpić mogła hipotetyczna podróż miejscowego pomorskiego architekta do Francji. Działania te zmierzały w kierunku uczynienia z kaplicy mai-burskiej kościoła o charakterze państwowym. W tym znaczeniu za szczególnie ważne uznać należy oderwanie się od wcześniejszych rozwiązań przechowujących jeszcze elementy ideologii władzy, jakie wywodziły się ze schematów pókarolińskich i romańskich na terenach niemieckich. Realizację kaplicy malborskiej można w jakimś sensie przyrównać do procesu rozprzestrzeniania się schematu katedry gotyckiej pojętej jako katedra królewska. Żadna z katedr państwa krzyżackiego do niego nie nawiązała; królewski, władczy i państwowy charakter architektury francuskiej podjęty został tylko na gruncie kaplicy zamkowej.

^,M Wyraźnie dworski charakter zarówno Jeśli chodzi o formy szczegółowe Jak i typ ma przede wszystkim realizowany w końcu XIV wieku pałac Wielkich Mistrzów, oparty Już nie o wzory paryskiej, Jęcz burgund zkiej dworskiej architektury, por. K. H. CI a sen. Der Hochmeisterpałast der Marienburg, Konigsberg 1924; j. Frycz. Budownictsoo zamkowe na Pomorzu Wschodnim w drugiej połowie XIV wieku t pierwszej połowie XV wieku, [w:] Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Nauk o Sztuce, Sprawozdanie nr 99 za 1977 rok, Poznań 1978, a. 63.

ter Uznaje sic. iż używany przez Henryka Brunsberga dla dekoracji elewacji zewnętrznych motyw płaskich lizen zdobionych dekoracja wimpcrgowo-mar.wcrko-wi| wywodzi się z elementów kształtowania eflewacjl kaplicy 1 krużganków na Zamku Wysokim w Malborku, por. N. Zaike, Henryk Brunsberg — jego turirczotć t znaczenie, (w:| Sztuka pobrzeźa Bałtyku, Warszawa 1978, s. 197 -198.

VI. Program rzeźby i malarstwa

Całość rzeźbiarskiej i malarskiej dekoracji kaplicy malbor-ikicj pogrupowana jest w wielu zespołach, które — sądzić należy — stanowią wyodrębnione po części autonomiczne fragmenty. Funkcjonowanie zespołu dekoracji analizować trzeba od strony wyczerpywania przez nią pewnego problemu całościowo potraktowanej symboliki kościoła, z drugiej zaś strony jako pewnych zespołów, które ze względu na sposób ich umieszczenia mogą 'być odczytywane jako części same dla siebie. Na auto-nomiczność poszczególnych części wskazuje ich topograficzny układ w obrębie kościoła. Posąg Marii umieszczony we wschodnim oknie chórowym, przeznaczony Jest do oglądania spoza murów miejskich, po przejściu w obręb kompleksu zamkowego przestawał być widoczny. Podobnie, aby dostać się z wnętrza główne] kaplicy do portali w kaplicy św. Anny, trzeba opuścić teren Zamku Wysokiego i przejść od północy wzdłuz całego skrzydła północnego. Tak więc analizować będziemy kolejno: posąg Marii we wschodnim oknie chórowym. Złotą Bramę, zespół portali w kaplicy św. Anny, by przejść później do dekoracji rzeźbiarskiej i malarskiej wnętrza.

1. Posąg Marii z Dzieciątkiem we wschodnim oknie chórowym

Umieszczone na osi wschodnie okno górnej kaplicy najprawdopodobniej już pierwotnie przeznaczone zostało do pomieszczenia w nim wielkiego posągu Marii z Dzieciątkiem. Opinię taką uzasadniał Schmid aa-równo analizą stylu rzeźby, jak i warunkami budowlanymiW rozgli-fionej wysokiej wnęce okiennej umieszczona została kolosalna figura Marii z Dzieciątkiem, potraktowana od przodu jako rzeźba pełnaplastycz-¹ B. Schmfd, Die Marienburg (wyd. K. Haukcl, W ii rąbu ra 106$, s. 13.