P5090098

32

WSTĘp

VI. KŁOPOTY Z INTERPRETACJA

głęboki, szybki, niski pokłon. Krzysztof Kłosiński twierdzi za Spen-1 cerem, że w społeczeństwie prymitywnym pokłony zawierają komy. nikat: „»Jestem twoim niewolnikiem« oraz »Kocham ciebie«”.⁴³ Wy.I daje się, że w przypadku bohaterki Chama komunikat niósł treść dodatkową: „Nie umiem być już ani sobą, ani tobą, kimś takim jak ty.” Franka, wytrącona trwale ze swojej koleiny, nie umie wejść w cu-j dzą. Wiesza się na tym samym drzewie, pod którym ongiś składała małżeńską przysięgę. Tak dopełnia się jej historia miłości.

VI. KŁOPOTY Z INTERPRETACJĄ. HISTORIA RECEPCJI

Formuła „kłopotów interpretacyjnych” może się wydawać w stosunku do Chama nieco przesadzona. Wszak Orzeszkowa to nie Joyce lub Conrad. W istocie Cham nie został pomyślany jako utwór wielogłosowy. To raczej dwugłos postaci, poddanych subtelnej na ogół, ale widocznej kurateli amórsEC^ToMarzonych kontrolowaną, w przypadku Franki, wolnością. Dwoistość konstrukcji bohaterów pociągała za sobą inne pęknięcia. Dla interpretacji utworu stały się one ważnymi punktami odniesienia.

To, co widzę, i to, co wiem

Powieść realistyczna, a szczególnie jej dojrzałe wydanie, nierzadko pozostające pod wpływem praktyki naturalistycznej, przyznaje się do tego pierwszego źródła inspiracji, do tego, co widzę. Utwór jest opisem obserwowanego świata, odzwierciedleniem jego reguł istnienia, dokładnym, choć nie biernym odtworzeniem rzeczywistości. W przypadku Chama Orzeszkowa wyraźnie akcentowała ten odtwórczy, deskrypcyjjiyjcharakter swego dzieła. W cytowanym już liście do Móyeta pisała:

Z Chama jestem dość zadowolona; opracowałam go bardzo starannie; a ponieważ opisywałam wypadki zupełnie prawdziwe, zdarzone z chłopami ze wsi sąsiedniej Miniewiczom, których dobrze znam, więc może ta psychologia chłopska jest przedstawioną wiernie. Jeżeli kiedy będziesz

⁴³ K. Kłosiński, Mimesis..., dz. cyt., s. 184.

w Miniewiczach, Drogi 1 baka; bohaterka znajduji nie; w powieści dla zaok chodzi.⁴⁴

Zdaje się, że Meyet nie kowa pokazała pierwow cenzentom, Marii Konop leuszowy numer „Świat; wieści Orzeszkowej pre z następującym komenti

Chłopska rodzina rj żany. Stary chłop z sieci „Cham”. Kobieta w czep wian, przybrany syn Cl

Dlaczego nie ma na z nie, w szpitalu dla obłąl Formuła Mickiewicz; stycznego rękojmią jeg; a więc to, co jest. Opisuj ny i pełny. Cały bagaż w kiej, ideologia i systemj nia bocznymi drzwiami z samego opisu.⁴⁷ Autor wiecznej opiera się na il A zatem pisząc o swą ła to, co było typowe dla połowie ubiegłego stulec ani przed silnym uducho nymi akcentami wobec określona proporcja poi

⁴⁴ E. Orzeszkowa, Listy...,

⁴⁶ Zob. komentarz Janków wizyty w grodzieńskim szpitalu zecie Polskiej” 1889, nr 259 i 1891. nr 50.

⁴⁶    „Świat”-1891, s. 454.

⁴⁷    Zob. Ph. Hamon, Ograni miętnik Literacki” 1983, z. 1; i