P6068806

\—-

E

emblemat przedmiot lub jego przedstawienie, symbolizujące jakieś pojęcie, ideę, cechę, czynność; w sztukach plastycznych stosowany jako samodzielny znak obrazowy lub sfowno-obrazowy (w tym wypadku składający się z lemmy [mottaj, stemmy

|ikonu, obrazu] i epigramu (objaśnienia]); również jako element uzupełniający treść wyobrażenia, włączony w ramach systemu ikonograficznego w narrację wewnątrzob-razową. E. znane były od starożytności, szczególną popularność zdobyły w okresie renesansu i baroku, opracowywane w specjalnych księgach, systematyzujących je i wyjaśniających ich ukryte znaczenia (np. najbardziej znane podręczniki Alciatiego i Boschiusa).

en-tetc (franc.) ozdobna winietka umieszczona przed rozpoczynającym się tekstem (rozdziału, wiersza itp).

cpigraf ryty napis (tzw. inskrypga), wykonany w materiale twardym, zwłaszcza w kamieniu, marmurze, metalu lub drewnie, umieszczany na budowlach, grobowcach, płytach nagrobnych, pomnikach, tablicach erekcyjnych, wotywnych itp.; c. występowały w starożytności i średniowieczu. W czasach późniejszych nazwę e. nadawano często wszelkiego rodzaju dewizom, godłom, mottom umieszczanym przez autora na wstępie własnego utworu albo poszczególnych jego części. W XVI i XVII w. obok osobnych wydawnictw zawierających zbiory c. (w Polsce Sz. Siarawal-skL 1655), rozwinęła się twórczość literacka epigrafów.

Mównica element dekoracyjny lub motyw ornamentalny zwinięty z obu stron w woluty-zazwyczaj nierównej wielkości -nadające mu kształt litery „S", nazywany często podwójną wolutą; występował w starożytności, renesansie i baroku w postaci konsolek podtrzymujących gzymsy koronujące, ganki i balkony, zwieńczenia portali, okien i nagrobków arch. Był jednym z najczęściej stosowanych motywów na grzebieniach polskich attyk renesansowych. Charakterystyczną formę esownicy przybierają często tzw.-* spływy wolutowe. Zob. też -i woluta.

espagnolette I) motyw dekoracyjny w kształcie kobiecej główki o zaczesanej fryzurze, ozdobionej często diademem, draperią, muszlą, wachlarzem, pękiem piór itp„ otoczonej obszernym, sztywnym kołnierzem lub zakończoną esownicą czy kartuszem. Stosowany w okresie regencji i wczesnych lal panowania Ludwika XV, spopularyzowany przez ryciny Wattcau i wzorniki Audrana, używany w architekturze,. wyrobach snycerskich, stolarskich i 'złotniczych (meble, ramy, lustra); 2) ozdobna forma wydłużonego zawiasowego zamknięcia stosowana od pocz. XVTIw. w podwójnych francuskich drzwiach i oknach (porte-fćnitrc).

F

falowy ornament¹ (chien courant, zwój witruwiański), ornament antyczny rozpowszechniony w swietie egejskim, stosowany często w Grecji i Rzymie, w formie

ornament falowy

szeregu spirali lub wolut, powtarzanych w układzie pasowym, naśladujących grzbiety fal; występuje w dekoracji architektonicznej, malarstwie ściennym i malarstwie wazowym. Wykorzystywany w średniowiecznym malarstwie ściennym, szczególnie popularny w renesansie i klasycyzmie, oraz w meblarstwie angielskim pierwszej połowy XVII w,

fantastyczne stwory przedstawienia mitycznych i baśniowych zwierząt i stworzeń, w sztuce używanych zarówno w kontekstach symbolicznych, jak i dekoracyjnych. W starożytności związane przede wszystkim z wierzeniami różnych kultur, później popularyzowane m.in. przez średniowieczne bestiariusze, używane w heraldyce, sztuce kościelnej i świeckiej. Do najpopularniejszych f.s. należą: bazyliszek, — centaur, — chimera, — feniks, — gryf, harpia, — jednorożec, lewiatan, meluzyna, pegaz,— sfinks,— smok, — syrena, tryton, wąż morski.

faseta ukośne ścięcie graniastej krawędzi naroża; termin stosowany w budownictwie i juhilerstwie; w budownictwie f.

nazywa się częściej fazą. F. nazywa się też wklęsły zaokrąglony narożnik między ścianą i sufitem lub między ścianami, używany w XVIII, XIX i na początku XX wieku, często zdobiony stiukowymi ornamentami i profilowaniem; w jubUerstwie fasetowa obróbka kamieni szlachetnych, szkła i wyrobów metalowych potęguje efekty barwne wskutek załamywania i rozszczepiania promieni świetlnych.

feniks według źródeł greckich w mitologii egipskiej ptak pochodzący z Etiopii który posiada umiejętność odradzania się poprzez samospalenie. Mit f. został prze

jęty przez Greków i Rzymian. Wyobrażany w sztuce starożytnej jako olbrzymi orzeł o upierzeniu w barwach purpury, błękitu i złota, otoczony nimbem lub wylatujący z płomieni. Symbol słońca i wieczności, nieśmiertelności i odrodzenia, w symbolice chrześcijańskiej także Zmartwychwstałego Chrustusa, dziewiczości Marii i oczyszczenia duszy przez czyściec.

feston, motyw dekoracyjny w formie półkolistego wieńca splecionego z liści, kwiatów i owoców (w tym przypadku nazywany girlandą), bądź tylko jednego z tych elementów, przewiązanego wstęgami i kokardami, podwieszonego przy końcach. Miejsce podwieszenia może być zaznaczone guzami, rozetami lub główkami lwów, aniołków itp. F. występuje powszechnie