P6170045 (Custom)

62 PROCESY GRUPOWE

między spójnością a znaczeniem norm grupowych w pewnej organizacji biznesom wej. Pomiar (a także wywoływanie) spójności za pośrednictwem interakcji lub atrakcyjności członków (jak w powyższych badaniach) nie jest też konieczny dla stwierdzenia większej uległości wobec norm grupy. Hogg i Hardie (1992) stwierdzili, że samo użycie słowa „grupa” we wstępnej instrukcji do eksperymentu au-tokinetycznego (zob. następny podrozdział) wystarczyło do wywołania znaczące, go wzrostu zbieżności opinii badanych. Fakt, iż samo przywołanie tej kategorii może być tak znaczące, jest kolejną przesłanką, aby sądzić, że spójność może mieć źródła inne od atrakcyjności interpersonalnej (Hogg, 1992).

Nabywanie i rozwój norm grupowych

W poprzednich podrozdziałach wiele uwagi poświęciliśmy prawidłowościom uniformizacji zachowania, która wydaje się regułą w bardzo różnych rodzajach grup. W przeciwieństwie do tego w niniejszym podrozdziale kluczowym słowem będzie idiosynkratyczność. Nawet najbardziej powierzchowna obserwacja potwierdza, że grupy w odmienny sposób patrzą na świat; wyznają odmienne wartości, przyjmują różne postawy i w ostatecznym rozrachunku każda z nich zachowuje się w sposób całkiem wyjątkowy. U podłoża tego zróżnicowania leżą systemy norm, które odnajdziemy w każdej wyobrażanej grupie ludzkiej - od najluźniejszej konstelacji znajomych do najbardziej ustrukturalizowanych instytucji. Z powodu uniwersalności tych systemów i ze względu na ich znaczenie w kierowaniu ludzkim zachowaniem, czynniki zaangażowane w nabywanie i rozwój norm stanowią ostatnie z naszych „elementarnych procesów grupowych”.

Czym dokładnie jest norma? Parafrazując Sherifa i Sherif (1969), możemy powiedzieć, że norma jest to skala wartości, która określa zakres postaw i zachowań akceptowalnych (lub nieakceptowanych) dla członków jakiejś jednostki społecznej. Normy określają mniej lub bardziej precyzyjnie pewne reguły, według których członkowie grupy powinni się zachowywać, w związku z czym stanowią podstawę ich wzajemnych oczekiwań. Przykładami norm grupowych w działaniu mogą być różne style ubierania się i wyglądu przyjmowane przez różne podgrupy w Wielkiej Brytanii - od kolorowej niekonwencjonalności punków po ekscentryczny tradycjonalizm otoczenia królewskiego na wyścigach w Ascot. Zróżnicowane style życia i obyczaje różnych odłamów społeczeństwa (ulubiony temat autorów artykułów wstępnych w niedzielnych wydaniach gazet) odzwierciedlają odmienne standardy normatywne, tak samo jak na znacznie szerszą skalę odzwierciedla je oszałamiające zróżnicowanie praktyk kulturowych na całym świecie, które udokumentowali antropolodzy społeczni (np. Mead, 1935; van Gennep, 1960).

Wcześniej w tym rozdziale zaobserwowaliśmy, co się dzieje, kiedy ludzie wstępują do grupy. Pragnę teraz wrócić do tego tematu i zilustrować proces

przyswajania norm grupowych przez nowych członków. Jedną z pierwszych prób udokumentowania tego procesu były badania Newcomba w pewnym amerykańskim college’u w latach trzydziestych XX wieku (Newcomb, 1961). Bennington College była to mała, prywatna uczelnia o bardzo liberalnym etosie politycznym. Jednak mimo tego postępowego wizerunku, przyjmowano do niej studentów głównie z bardzo konserwatywnych rodzin wyższej klasy średniej. Newcomb w starannych badaniach podłużnych, obejmujących kolejne roczniki studentów, wykazał, że ich początkowo konserwatywne postawy uległy radykalnej zmianie podczas studiów. Do ilustracji tego zjawiska wystarczy jeden przykład. W trakcie badań odbywały się wybory prezydenckie 1936 roku i na uczelni zorganizowano ich symulację. Wśród studentów pierwszego roku, którzy przebywali w college’u miesiąc lub dwa, konserwatywny kandydat republikański uzyskał zdecydowaną przewagę nad liberalnym Rooseveltem (62% v* 29%). Było to całkowicie zgodne z konserwatywną tradycją ich rodzin. Jednak studenci trzeciego i czwartego roku, wywodzący się z nie mniej konserwatywnych rodzin, głosowali 54% do 19% na korzyść Roosevelta, a aż 30% z nich głosowało nawet na kandydatów komunistycznych/socjalistycznych (w porównaniu z 9% pierwszoroczniaków). Oddziaływanie liberalnych norm Bennington na studentów wydaje się więc jasne.

Oczywiście rezultatom Newcomba można zarzucić to, że grupy z poszczególnych lat mogły nie być ściśle porównywalne. Na przykład studenci wyższych lat byli także starsi. Być może autor odkrył efekt dojrzewania, a nie wpływ norm grupowych. Małą wiarygodność takiego wyjaśnienia wykazali Siegel i Siegel (1957) w dość podobnych badaniach. W college’u dla studentek dostępne były dwa sposoby zakwaterowania: tradycyjne i raczej konserwatywne rezydencje w typie żeńskich stowarzyszeń studenckich oraz znacznie bardziej liberalne domy akademickie. Przydział do różnych typów zakwaterowania odbywał się przede wszystkim losowo, przez wyciąganie z kapelusza kartek z nazwiskami. Siegel i Siegel wykorzystali ten prawie doskonale naturalny eksperyment, dokonując na początku i na końcu pierwszego roku pomiaru postaw tych różnie zakwaterowanych studentek przy użyciu wskaźnika politycznego konserwatyzmu. Ponieważ grupy powstały losowo (jak w dobrym eksperymencie laboratoryjnym), powinny być na początku roku mniej więcej równoważne. Wyniki dla konserwatyzmu potwierdziły to: na początku eksperymentu w grupie „tradycyjnej” wynosiły 103, a w drugiej grupie - 102 punkty. Jednak na koniec roku wpływ różnych norm grupowych dominujących w tych miejscach zakwaterowania był oczywisty: średnia konserwatyzmu w grupie „liberalnej” spadła o mniej więcej 15 punktów, natomiast w grupie bardziej „tradycyjnej” obniżyła się o znikome 4 punkty.

W tych dwóch badaniach o wpływie norm grupowych na zachowanie jednostek można było wnioskować tylko pośrednio, ze zmian postaw, a rzeczywisty proces nabywania norm badany był w sposób „brutto”. Natomiast szczegółowe badania obserwacyjne obejmujące nowych członków grup dziecięcych ujawniły, w jaki sposób jednostki włączają istniejące wcześniej standardy grupowe do