P1120870 resize

TO Ml LAMA KIK HOWSKA

nteli obszary północno-zachodniej Polski. Wybór stanowisk z tej włainic strefy r podyktowany został zaawansowanym stanem ich badań, przy czym nie ponvrvęty również danych z innych regionów Polski¹.

Zebrane w niniejszej pracy dane źródłowe pochodziły z W stanowisk afthoobo łamanych, z których It przypadało na epokę brązu (aneks 3). a 76 na wczesną epokę kfcza (aneks 4). Trzy stanowiska z epoki brązu związane były z kultura j iwwńską. 2 z kulturą trzciniecką. 9 z kulturą łużycką, reszta nie miała bliżej określonej przynależności kulturowej (M. Klichowska 1975, s. 83-143). Z tych stanowisk zestawiono 28 taksonów botanicznych z 10 rodzin systematycznych. W tej liczbie taksonów* było II roślin uprawianych (39.2S%) oraz 17 dziko rosnących (60.71%), Natomiast z wczesnej epoki żelaza (głów nie okres halsztacki), wśród podanej liczby stanowisk aicheobotaaiczaych. było 36 stanowisk kultury łużyckiej i 40 kultury wtchodasopomonkkj. Z okresa halsztackiego pochodziło 212 taksonów z 52 rodzin, w tym 25 roślin uprawianych, co stanowi 11.79% taksonów z tego okrasa, oraz lf7 rada dziko rosnących, co stanowi S8.2% ogólnej liczby taksonów.

W pracy starano się uwzględnić dostępne dane liczbowe, które posłużyły do ustaleń szacunkowych przedstawionych w tabelach (tabele I, 2. 4-6). dla wykazania udziału poszczególnych gatunków uprawnych, co było możliwe tylko w przypadku dużych    szczątków lub ich odcisków. Dla niektórych stanowisk brak jest

tych informacji. Zestawiono również pomiary wielkości najlepiej zachowanych szczątków roślin zbożowych, strączkowych i włóknisto-oleistych (tabele 3, 7. 8) Wykazy stanowisk z obu epok podano w aneksach. Wykaz podstawowej literatuty f zamieszczono przy końcu tekstu.

Anykuł niniejszy prezentuje więc szczegółowe zestawienie zbiorcze, dotyczące materiałów pakoctnobotanicznych dla okresu wczesnożelaznego oraz dla fazy po-przedzaoaj. to znaczy epoki brązu. Dane te umożliwiły uzyskanie zestawu informacji porównawczych, w świetle których niezwykle korzystnie wypadły stosunki gospodarcze w zakresie upraw we wczesnej epoce żelaza Ponadto ustosunkowana «ę do kilku aicśdsteśa, jakie wkradły się do publikacji archeologicznych dotyczących okresu halsztackiego, a związane są z palcoctnobotanifcą. do czego jeaat powratę poniżej.

' Z pudnauouyrk opracowań autorki związanych z epoką brązu i z wczesną epoką tcUn > w kolejności wyausaić nom aaaWpumc* publikacje: rok I95S — wyniki badań próbek z w Słupcy, wo» Koon: 19S2 - odciski OM i roślin strączkowych na ceramice kultury wschoćnio-pomordwr.lWS - mąki loMamei wykopalisk w Mljnówceorazze Wzgórza Wisielców w Wo-UrhanbB,wśSmmi: 19*6 - z Gośniewic Nowych, woj- Radom; 196$ - i Owboełr we Wtodaww; 1972 — z Wąsosza i Broszom, woj. Leszno: 1974 — ze Smolna W wtk«p>. woj. ZwlonaGóra.oraz KoUraa. woj Kalisz. IW - ■ Bania, woj Poznań, fartu—, mią_ Gdańsk, i Somzewa. woj. P8a; I9SI - i Worytów. woj. Ołotya. Ostatnio zakończono badana Md prób-kum *Mi « Grzjban. woj. Legnica. Z IW r. W czasie pisania mniejszej pracy w toku todań ■ rndt—h MC próbki« Kruszwicy. I agicwaik i Sobkach, woj. Bydgoszcz Ibiear mW dmg«h    Memk epoki brąn opublikowano w roku 1075 i 1976.

II. STRUKTURY UPRAWNE W EPOCE BRĄZU

Na wstępie należy się pewne wyjaśnienie odnoszące się do liczby stanowisk z tej epoki. Otóż, ze względu na pełne i szczegółowe zestawienie gatunków z epoki brązu w obecnych badaniach uwzględniono dane z 18 stanowisk archeobotaekznycfa, podczas gdy poprzednio przy omawianiu zbóż tylko z 14 (M. Kbchowska 1975, ł 133-135). Zakończono też opracowywanie materiałów z zespołu osadniczego w Worytach. woj. Olsztyn.

Większość szczątków roślinnych oraz ich odcisków na polepie i ceramice pochodziła z epoki brązu, głównie z osad, natomiast mniej materiałów ujawniono w obrębie cmentarzysk. Do najliczniej zebranych gatunków należały rośliny oprawne, i to wyłącznie zboża, co wymaga tu podkreślenia. Nie znaleziono dotychczas jakichkolwiek pozostałości i śladów roślin strączkowych oraz włóknisto-oldstych, co nas jednak nie upoważnia do wysuwania przypuszczenia, że ich wówczas we uprawiano <zob. M. Klichowska 1976, s 34).

Marginesowo wspomnieć trzeba, że z tego okresu pochodziły również nasiona i owoce roślin dziko rosnących, między innymi orzechów laskowych (Corybts awllana) i żołędzie dębu {Quercus sp.).

Porównując znaleziska zbóż z epoki brązu z analogicznymi z wczesnej epoki żelaza (tabela i), stwierdzić możemy, że w pierwszym z tych okresów występowały one na mniejszej liczbie stanowisk oraz to, że dotychczas nie ujawniono w nich orkiszu (Triricwn spelta). Pszenica piaskarka (Tritkmm dkocam) dominuje pod względem ilości ziaren i odcisków, a proso zwyczajne (Paniom rmłktccwu) - pod względem liczby stanowisk na których zostało odkryte. Natomiast w okresie wczes-nożelaznym jęczmień zwyczajny (Hortkum nlgare) dominuje zarówno liczbą stanowisk, jak i ilością ziaren.

W epoce brązu drugie miejsce pod względem ilości ziaren zajmuje jęczmień zwyczajny. Z pozostałych zbóż najliczniej występowały wówczas odciski owsa siewnego (Arma satira). W następnej dopiero kolejności ujawniona została pszenica jedaoriarnowa (Trilicum monococcum). a pod względem liczby stanowisk pszenica zwyczajna (Triticum cestrrum). Pszenica zbitokłosa (Trkiotm cant? i :hm) i żyło zwyczajne (Seemk errtak) występowały sporadycznie.

Tabela 2 prezentuje, jak kształtowały się frekwencje poszczególnych gatunków zbóż na kilku wybranych stanowiskach kultury przed- i łużyckiej z epoki brązu, które były reprezentowane przez osady. Na podstawie tych danych można podjąć próbę odpowiedzi na pytanie, jak ukierunkowane były wówczas struktury upraw? 1 tak. np. w Bruszczewie, woj. Leszno, dominowała pszenica płaskurka (Trttiam dkaetwm) w ponad 90%. a między jęj ziarnami jako zboże towarzyszące występowała pszenica samopcza (THiinw mmmuom) Zaznaczyła się więc na cym stanowisku wyraźna przewaga pszenic pierwotnych, co trzeba tu podkreślić; oprócz tego występował jęczmień (HorJrum ndgart, Haniom sp.) oraz pszenica (Triiicwm jp.) bliżej nie określona.

Na nielicznych stanowiskach kultury iwiensktej (Grębocin, woj. Toruń, śmur-