page0131

ŚWIAT JEST RZEKĄ. 125

jest rzeką olbrzymią, ciągle spadającą z góry na dół a wznoszącą się z dołu w górę, by z góry znowu spadać w różnych stopniach i miarach, wszystkie rzeczy, boskie i ludzkie, idą w górę i na dół po kolei¹). To słynna jego droga w górę i na dół óSoę dmo zoitiu Dodawał, że treść świata zawsze ta sama i ten sam jego rozwój, czy od góry zaczynamy czy od dołu, bo obie drogi są właściwie jedną drogą 65bę avaj zaiw ²). Najwyżćj w tej rzece, w tych wodospadach kosmicznćj powodzi mieści się ogień. On spływa z górnych siedzib i zamienia się w powietrze, potem w wodę, ta obraca się w ziemię, najdalsze i najgrubsze przeciwieństwo ognia ³). Ale nawet ziemia, taka ciężka na pozór nieruchoma, nie trwa w raz przybranej formie; ona znowu ciągłemi wyziewami przechodzi w wodę, a ta zrazu jako wilgotne, potem jako suche, świecące się chmury, wraca do górnych siedzib najdoskonalszego ognia i tam zlewa się z nim, nie na odpoczynek, nie na to, aby pozostać na zawsze ogniem, lecz żeby na nowo rozpocząć ruch odwrotny i ciągłe stawanie się. Tak cały świat przedstawia się jako olbrzymia rzeka przemian, idąca ciągle z góry na dół i z dołu w górę, w którćj nie ma odpoczynku.

Chcąc ciągły ruch wszechrzeczy dobitnićj jeszcze wyrazić, użył Heraklit obrazu ognia, a to jest trzecie pojęcie kardynalne w jego systemie. Według niego, ogień jest treścią i substancyą świata, bo ogień to ruch najdoskonalszy. W każdym innym ruchu, choćby najprędszym, zawsze będzie coś, co się porusza, a to będzie czemś trwałem, porównane do ruchu samego; ale w ogniu niczego nie ma, co by nie poruszało się, nic zgoła tam rozpoznać nie można, jest tylko ruch, ale bez poruszającego się przedmiotu, jest ruch najdoskonalszy, najkompletniejszy. Ogień, który sam się trawi, sam jest niejako celem swego ruchu, trawienia się i rozkładu, jest prawdziwą istotą świata, bo: »Wszechświata, tak mówi, który jest w gruncie zawsze ten sam, nikt z bogów nie zrobił ani z ludzi, lecz zawsze był i będzie ogniem wiecznie ży-

') Ilippocrat. 7iei>t thait/,«,■ I. 4:    Jiutrtu xai Otiu *<u txv0^i»Ttivn

txvn1 /.ni *axu> n/iuftciuera

²) U Mul lach’a frgm. 32. ^s) Tamże frgni. 28.

http://rcin.org.pl