P1140709

jjowane w wyniku przeprowadzonych badań archeologicznych i paleohydro* logicznych również na innych grodziskach kultury łużyckiej w Wielkopolscy „‘in. w Biskupinie (K. Paulo 1938, s. 132-139; D. Piasecki 1950. s. 19-25), johiejuchach (Z. Bukowski 1960, s. 194-199), Jankowie (J. Ostoja-Zagórski IłS. s. 21) i Bninie (K. Szamałek. J. Dudziak-Jankowiakowa, Z. Karolczak 10, s. 249-250, ryc. 3: 1). Nie zawsze udało się obliczyć różnicę wahań ponomu wody w poszczególnych jeziorach. Wielkość transgresji była uzalcż-iiooa od wielu lokalnie zróżnicowanych czynników fizjograficznych, oddziałujących w różnym stopniu w poszczególnych mikroregionach osadniczych, ttogly one neutralizować bądź potęgować negatywne zmiany zachodzące (środowisku geograficznym. Jak się wydaje, na podstawie przeprowadzonych przez autora niniejszego opracowania obserwacji dotyczących Jeziora Bniń-ibeęo i Gopla, wielkość transgresji była proporcjonalna do wielkości zlewni.

Im była ona większa, tym negatywne zmiany związane z pogorszeniem klimatu były bardziej odczuwalne.

Pogorszenie się klimatu w okresie halsztackim stanowiło główną przyczynę podnoszenia się poziomu wody w jeziorach i rzekach różnych obszarów Europy. Potwierdzają to zgodnie badania archeologiczne, paleohydrologiczne , i palinologiczne. Polegało ono przede wszystkim na znacznym wzroście opadów oraz spadku średnich temperatur (H. Jankuhn 1952, s. 23-35;

B. Frenzei 1968, s. 77-114). Obniżenie średnich temperatur wpływało na mmejszenie ilości wody wyparowanej z powierzchni jezior i bagien, przyczy-¹ ująć się w efekcie do powiększenia i tak już dodatniego bilansu wodnego,

I spowodowanego wzrostem opadów (K. Skarżyńska 1967, sj 17). Odnośnie do początków wzrostu wilgotności panuje pewna rozbieżność zdań dotycząca I głównie uściślenia datowania fazy przejściowej między późną fazą okresu abborealnego (charakteryzującego się dość ciepłym i suchym klimatem) i początkami okresu subatlantyckiego (w którym dominował klimat wilgotny i chłodny). Prowadzone w Europie badania nad przemianami klimatu zdają się świadczyć, że do jego wyraźnego pogorszenia doszło już pod koniec okresu subborealnego (M. Strzemski, 1964; s. 15-16). Badania archeologiczne utwierdzają w przekonaniu, że zmiany klimatyczne i związane z nimi zmiany hydrograficzne postępowały stopniowo, a ich skutki są już wyraźnie widoczne

•    osadach datowanych na VII i VII w. p.n.e. W IV w. pm.e. zmiany były już na tyle duże, że uniemożliwiły dalszy rozwój osadnictwa w niektórych logionach (Z. Bukowski 1975, s. 291; tenże 1979a. s. 20-22).

Istotnym czynnikiem wpływającym na podnoszenie się poziomu wody

•    jeziorach-, którego rolę często się podkreśla w opracowaniach, był także Proces niemal równoległej chronologicznie deforestacji poszczególnych regionów, wywołany gospodarczą działalnością społeczności ludzkich; w konsekwen-^c)i powodował on zmniejszenie ilości wody transpirowanej w atmosferę (K; Skarżyńska 1967, s. 17). W rejonie Gopla proces ten znajduje wyraźne

! odzwierciedlenie w diagramach pyłkowych (B. Jankowska 1980, s. 12-13).

przemian 5-10 cm warstewki piasku i 10-20 cm warstewki torfiasto-piaszczy^ I zawierał liczny materiał malakologiczny. Przeprowadzona przez A. kowskiego analiza wśród 1300 okazów wykazała 7 gatunków mięczakón wodnych, charakterystycznych dla przybrzeżnej strefy jezior¹. Scharakieryj^ wane powyżej utwory wydają się stanowić wiarygodny ślad transgresji jezior, w schyłkowej fazie okresu halsztackiego. Trudność natrafienia na tego typ, utwory wynika głównie z powodu ich stosunkowo niewielkiej miąższość w związku z czym ulegały one łatwemu zniszczeniu w trakcie późniejszego osadnictwa. Szansę zachowania miały jedynie wówczas, gdy stosunkowo nie. naruszone nawarstwienia zostały przykryte grubą warstwą późniejszych utworów. Z takim przypadkiem mamy do czynienia na osadzie w Kruszwicy, gdzie zostały przykryte wałem wczesnośredniowiecznego grodziska. W świetle badań w Kruszwicy wydaje się zrozumiałe, dlaczego wiercenia przeprowadzi* przez E. Wiśniewskiego (1974, s. 277), w jej rejonie nie wykazały powyżej 80 m npm. osadów jeziornych reprezentowanych przez namuły, po prostu uległy one przekształceniu łub zniszczeniu. Uwzględniając zatem obecność najwyżej ułożonych nawarstwień namułów na poziomie 83,00-83,20 m npm, sądzić możemy, że zalew sięgnął warstwicy 83,50 m npm., tak jak to sugerowała K. Skarżyńska (1963, s. 194) na podstawie przeprowadzonych pr» nią badań paleohydrologicznych.

Przyjęcie podanych wyżej wartości poziomu wody w Gople jest podstawą rekonstrukcji stosunków hydrograficznych badanego obszaru, umożliwiającej ocenę negatywnych skutków wzrostu wilgotności. O tym, jak wielką rolę musiały odegrać w środowisku geograficznym mikroregionu niekorzystne zmian) w stosunkach wodnych w związku ze wzrostem wilgotności, świadczą czytelne do dziś zmiany utrwalone w profilu gleb. Zmiany te związane z ługowaniem węglanu wapnia są odbiciem zakłóceń stosunków wodnych w glebach (W. Cieśla 1961, s. 80-81). Wahania poziomu wody na obszarze zlewni Gopla znalazły również potwierdzenie w wyniku przeprowadzonych prra B. Jankowską badań palinologicznych. W diagramach pyłkowych z Goph wzrost wilgotności odpowiada wyraźnemu wzrostowi wartości procentowi graba i buka. Sprzyjający tym gatunkom klimat stwarza! dobre wannh do ich rozprzestrzeniania na dość znacznych obszarach, czego odzwiercied* mem w diagramach są ich maksymalne wartości procentowe. Wzrasta tó krzywa brzozy oraz olszy i jesionu. W niewielkim stopniu podnoszą # wartości procentowe występowania wiązu, lipy i dębu. Jednocześnie zmniejso się wyraźnie znaczenie roślinności zielnej, głównie synantropijnej, i 0 (B. Jankowska 1980. s. 33-34).

Zjawisko podnoszenia się poziomu wody w jeziorach w okresie & sztackim, zaznaczające się zwłaszcza w jego schyłkowej fazie, zostało

1

Są to: Unio lumldus. Unio piclorum, Unio crassus. Unio s/>.. Anaihm *** Anodom a sp., Pisidium sp.