PICT5873

mieniem, ponieważ w podobnym przypadku nic mamy nigdy pewności, czy osoby szacujące jednakowo oceniają wybraną przez nich cechę, tj. nic wiemy, czy rzeczywiście oceniane bywa lo, co jest głównym celem naszych badań. Przeto należy sporządzić cały rejestr różnych kategorii zachowań, będących wskaźnikami cechy ogólnej. Wskaźnikami takimi dla przystosowania społecznego uczniów mogą być takie szczegółowe cechy, jak m.in.: pilność, samodzielność pracy, umiejętność współpracy, punktualność, aktywność intelektualna, towarzyskość ilp Wyliczenie takich cech stanowi podstawę dostatecznego ich formułowania w terminach obscr wowalnych i jednakowo rozumianych przez osoby szacujące. Zatem zamiast pytać, czy uczeń jest pilny, lepiej zapytać o konkretny przejaw jego pilności. Na przykład możemy zapytać, czy uważa na lekcji i odrabia starannie zadania domowe. Podobnie postępujemy z innymi szczegółowymi cechami. W każdym razie unikamy raczej wyrażania danej cechy poprzez podanie jej nazwy lub też ogólnej jej definicji. Najlepiej jest określić ją w sposób bardziej uszczegółowiony. DJą przykładu podaję rejestr cech zachowania się istotnych dla wymagań szkolnych:

Starannie odrabia zadania domowe:

Przychodzi punktualnie na zajęcia szkolne;

—    Uważa na lekcji:

Przejawia właściwy stosunek do własności szkolnej:

Podporządkowuje się poleceniom nauczycieli:

—    Jest łubiany przez klasę:

Dzieli się z innymi, na przykład przyborami szkolnymi, śniadaniem itp;

Pomaga innym w pracy szkolnej;

—    żyje w zgodzie z innymi (nic kłóci się i nic dokucza im);

Przyjaźni się na terenie klasy co najmniej z dwoma kolegami (koleżankami);

Przejawia czynną troskę o zajęcie przez klasę jednego z pierwszych miejsc w ramach określonej akcji ogólnoszkolnej. np. w jakimś konkursie;

Spełnia starannie obowiązki dyżurnego klasy;

Włącza się do pracy społecznej, np. w ramach samorządu szkolnego lub innych zajęć organizowanych w szkole;

- - Staje w obronie kolegi (koleżanki), słabszego od siebie lub pokrzywdzonego;

Można na nim polegać.

Podane w rejestrze cechy na ogól odznaczają się dużym stopniem bezpośredniej obscrwowalności. Mogą być oceniane zwłaszcza przez wychowawcę klasy, który na ogół zna swych uczniów.

Ilość wymienionych w danym rejestrze cech jest zasadniczo dowolna, ale nic może być zbyt duża. Obejmować powinna w zasadzie nic więcej niż 30 cech (J.P. Guilford. 1954. s. 297). Wyselekcjonowane cechy mają pozostawać wśct*

słym związku z celami, jakie nauczyciel chce osiągnąć. Mają być tez wystarczająco zróżnicowane, aby w ten sposób wykluczyć cechy powtarzające się.

Ustalenie stopni skali

Następny etap tworzenia skal ocen obejmuje ustalenie stopni skali według odpowiedniego jej rodzaju, a więc w zależności od tego. czy jest to np skala numeryczna, graficzna, przymiotnikowa, czy opisowa ł.aiwc w konstruowaniu są stopnic skali numerycznej. Nic jest to jednak najwłaściwszy sposób oceniania cechy, choćby z tego względu, że cyfry nic są pozbawione mocy sugestywnej, mogącej w sposób zasadniczy wpłynąć na ocenę osoby szacującej.

Wystarczająco funkcjonalna w badaniach pedagogicznych, w tym zwłaszcza w pracy badawczej nauczyciela, wydaje się skala przymiotnikowa, jakkolwiek z metodologicznego punktu widzenia ustępuje wyraźnie skali opisowej. Wartość skali przymiotnikowej w zrasta szczególnie tam, gdzie oceniane cechy zostały sformułowane w języku obscrwowalnych i wielokrotnie powtarzanych zachowań. Niemniej jednak budzi ona różne zastrzeżenia. Tak na przykład, jeśli pytamy o częstość występowania jakiejś cechy według następującej skali pięciostopniowej: „zawsze", „rzadko", „bardzo rzadko", „nigdy”, to najwięcej wątpliwości wzbudzają stopnic pośrednie, znajdujące się pomiędzy skrajnymi stopniami skali. Najmniej wiemy bowiem, co znaczy „często", „rzadko", „bardzo rzadko". Wątpliwości tego typu wyjaśniają się, gdy ustalamy, że podstaw ą oceny jest przeciętna częstość danej cechy, w^-stępująca w konkretnej klasie, a nic pewne ogólne normy, w świetle których oceniamy każdą klasę. Stąd też. wyniki badań za pomocą tego rodzaju skal ocen nie upoważniają do porównywania ich z podobnymi wynikami w innej klasie.

Przydatność stopni przymiotnikowych skal ocen dla badawczej pracy nauczyciela tłumaczy się tym. ze są one łatwe do ustalenia i że dają się zastosować wobec różnych cech. Na przykład wszelkie przejawy zachowania się uczniów można ocenić według wspomnianych już stopni częstości. Ma to i tę zaletę, ze nauczyciel szacujący od początku badań wic. jakie obowiązują go kryteria oceny Dzięki temu metoda ta nic angażuje go czasowo zbyt długo, co w przypadku nauczyciela ma niemałe znaczenie. Również w odniesieniu do uczniów, jako osób oceniających, stopnic te okazują się na ogół bardziej przydatne, niż skale opisowe. Przede wszystkim nic nużą ich i nie wymagają większej koncentracji. Ponadto ujednolicona skala ocen jak słusznie podkreślają niektórzy psychologowie

ułatwia w znacznym stopniu opracowanie zebranych w ten sposób wyników (M.A. Bany, L.V. Johnson. 1964, s. 377).

Ocenianie zgodnie z opisowymi skalami ocen wymaga na ogół dużej koncentracji. a rzetelne ich przygotowanie wykracza często poza możliwości właściwego

93