PICT5917

Kryteria a liczba wyborów pozytywnych i negatyw nych

rozstrzygać problem, czy domagać się w odpowiedzi na postawione pytania do-

Pr/y formułowaniu pytań (kategorii) socjomctrycznych badacz musi często

wolnej, czy ograniczonej liczby wyborów (np. 2. 3. 5). Zaleca się na ogół ograniczony liczbę wyborów ze względu na możliwość łatwiejszego wykorzystania otrzymanych odpowiedzi i gruntowniejszej ich analizy statystycznej. Ostatnio jednak podnosi się jednocześnie zarzuty przeciwko odwoływaniu się do ograniczonej liczby wyborów i to zarówno wyborów pozytywnych, jak i negatywnych. Podkreśla się przy tym, że jest to niedogodne zarówno dla osób, które chciałyby i mogły więcej podać nazwisk niż przew iduje pytanie socjomctrycznc, jak i dla tych osób. które nic odczuwają potrzeby wymieniania tylu nazwisk, ilu domaga się dane pytanie. Ponadto twierdzi się również, że ograniczony wybór dostarcza mniej informacji o statusie socjomctrycznym każdego /. członków grupy, a czasami dane mniej dokładne i nie poddające się łatwo analizie ilościowej.

Dlatego też dobrze jest domagać się w- pytaniach nieograniczonej liczby wyborów i odrzuceń, przy czym pytania te powinny być tak sformułowane, aby osoby badane mogły i chciały w odpowiedzi na nie wymienić więcej nazwisk. Wówczas. analizując dane socjomctrycznc, można wykorzystać je w różny sposób, np. przy sporządzaniu socjogramów uwzględnić tylko trzy lub pięć pierwszych wyborów. Podobnie postępujemy w przypadku analizy ilościowej. W sytuacji natomiast, gdy osoba badana nic wymienia minimalnej liczby nazwisk, przewidzianych w analizie danych socjomctrycznych, można poprosić ją o uzupełnienie ich do liczby wymaganej. Ale należy wtedy zaznaczyć, że są to nazwiska dodane, a osobom badanym wyjaśnić dokładnie powody dokonania owych uzupełnień.

W przypadku pytań dotyczących wyborów negatywnych pozostawiamy uczniom z reguły całkowitą dowolność pod względem liczby wymienionych nazwisk. Zadowalamy się nawet brakiem odpowiedzi. Przy ograniczonych wyborach pozytywnych w klasach niższych prosimy zwykle o dwa lub trzy wybory, a w- klasach wyższych po pięć wyborów.

Na ogół zestaw' pytań (kryteriów') w zastosowaniu klasycznej techniki socjo-mctryczncj nie obejmuje więcej niż 5 pytań, zwłaszcza w klasach młodszych. Ilość zastosowanych pytań zależy głównie od celu badań. Jeżeli celem takim jest zwykle przegrupowanie uczniów w związku z nowo tworzonymi zespołami w klasie. np. dla lepszego zorganizowania prac społecznie użytecznych lub współpracy w ramach uczenia się, wówczas wystarczają dwa najwyżej pytania: jedno dotyczące wyborów' pozytywnych, a drugie wyborów negatywnych. Natomiast dla zbadania stosunków międzyosobniczych i międzygmpowych w zakresie przyjaźni, popularności, akceptacji itp. zachodzi konieczność uwzględnienia większej ilości pytań, niż jedno lub dwa. Warto pamiętać przy tym również, zgodnie z su-

180

gcsti:\ Ml! Jennings (1950, s. 278). aby nic zamieszczać w jednym teście socjo-mctrycznym pytań dotyczących określonych funkcji spełnianych przez, członków grupy (socjogrupy) i pytań odnoszących się do ich cech osobowości, jak wspomniana przyjaźń, popularność i inne (psychogrupy).

Wykorzystanie kryteriów socjomctrycznych w przeprowadzaniu badań

Ustalone uprzednio kryteria (pytania) socjomctrycznc wykorzystuje się w badaniach bądź to w sposób indywidualny, bądź zbiorowy. Indywidualne badania /.a ich pomocą przeprowadza się zazwyczaj wobec dzieci nic umiejących jeszcze czytać i pisać. W przypadku takich badań rzeczą ważną jest. by .je wkomponować w naturalną sytuację bez wywierania jakiegokolwiek przymusu wobec badanego dziecka" (A. Góralski. 1994, s. 58).

Przy przeprowadzaniu zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych badań powiadamiamy osoby badane o celach, jakim mają one służyć. Szczególną uwagę, zwracamy na ewentualne następstwa dokonywanych przez nich wyborów. Wystrzegamy się przy tym wszelkich nierealnych obietnic. Obiecujemy tylko tyle, na ile jesteśmy w' stanic przewidzieć rzeczywiste zmiany w grupie. Zapoznajemy również osoby badane z zasadą, jaka obowiązuje ich przy dokonywanych wyborach. Mianowicie rozpoczynają one wybór od osoby najbardziej odpowiadającej kryterium danego pytania, a kończą na osobie najmniej — ich zdaniem — podpadającej pod owe kryterium. Podkreślamy także, o ile to konieczne, iż wybory ich odnosić się mogą jedynie do członków badanej grupy i że w swych wyborach uwzględnić mają również osoby nieobecne. Informujemy też. o dowolnej lub nieograniczonej liczbie wyborów'. Ponadto zapewniamy o dyskrecji z naszej strony i potrzebie nicujaw-niania nikomu oddanych wyborów przez osoby badane. W grupach mieszanych warto zaznaczyć, iż. chłopcy mogą wybrać dziewczęta i vice wrsa

Po wprowadzonej instrukcji osoby badane dokonują w yborów w sposób możliwie samorzutny, co stanowi nieodzowny warunek prawidłowo przebiegających badań socjomctrycznych. Aby nic powstrzymywać owej samorzutności, należy unikać w obecności badanych używania takich terminów', jak „badania testowe", „test socjomctryczny”. czy „socjomctria". Terminy takie mogą w zbudzać niepotrzebne domysły, podejrzenia i wątpliw-ości. co do szczerości wstępnych wyjaśnień, dawanych w instrukcji wprowadzającej.

Na ogól osoby badane wpisują odpowiedzi na kartkach jednakowego formatu. Ułatwia to opracowanie danych socjomctrycznych. Zamiast czystych kartek można udostępnić uczniom gotowe „kwestionariusze". Zawierają one pisemną instrukcję wprowadzającą i pytania lub też same tylko pytania (bez instrukcji).