Picture3

Wyższe kwasy tłuszczowe, takie np. jak kwas oleinowy, palmitynowy czy stearynowy, w reakcji z gliceryną dają estry: oleinian gliceryny, palinitynian gliceryny i stearynian gliceryny. Są one głównymi składnikami tłuszczów zwierzęcych i roślinnych. Poddawane zasadowej hydrolizie za pomocą wodorotlenku sodu NaOlI tworzą sole tych kwasów: oleinian sodowy, palinitynian sodowy, stearynian sodowy. Sole te zalicza się do mydeł twardych. Po dodaniu odpowiednich komponentów otrzymuje się z nich różnorodne mydła toaletowe i lecznicze.

Sole potasowe wyższych kwasów tłuszczowych tworzą mydła miękkie, maziste. Zalicza się do nich mydło szare.

Proces alkalicznej hydrolizy tłuszczów nosi nazwę reakcji zmydlania.

Do nieorganicznych estrów należy triazotan gliceryny (niesłusznie nazwany nitrogliceryną), znany materiał wybuchowy:

CH₂ - OONO

CH -OONO

CH₂-OONO

Przykładem estru aromatycznego jest ester etylowy kwasu p-hydroksybcnzo-esowego.

OOC₂H₅

l Jżywany jest do konserwowania przetworów owocowych, warzywnych, rybnych, tłuszczy cukierniczych, żelatyny spożywczej jako E 214. Ester propylowy tego kwasu to E 216, a metylowy stosowany jest jako konserwant E 218.

4.7.2. Woski

Są to estry wyższych nasyconych kwasów tłuszczowych i alkoholi, jedno-lub dwuwodorotlcnowych. W skład wosków wchodzą najczęściej alkohole: laurynowy C,₂H₂₅OH, cetylowy C,₆H₃₃OH, stearynowy C«H₃₇OH, cerylowy ('₂&H₅₃OII, mirycyłowy C^lUiOH oraz kwasy tłuszczowe, takie jak np. miry-stynowy C|₃H₂₇OH czy palmitynowy C|₅H₃)OII.

Woski są ciałami stałymi, nierozpuszczalnymi w wodzie.

Woski pszczele mają np. wzór:

CI l₃(CH₂)_x - COOCH₂(CH₂)_r - Clł₃,

gdzie v 24 i 26 oraz y 28 i 30. Stosuje się je jako dodatek przy produkcji po-

Obok wosków pszczelich należy wymienić jeszcze: wosk roślinny Ln ubski, wosk cholesterolowy (np. lanolina na wełnie owczej), wosk olbrot, skowina uszna.

4.8. Etery

W połączeniach tych występuje charakterystyczny układ (    <> ( ogó

R-O-R, gdzie R oznacza grupę alkilową lub arylową. Najprostsze m • lot jest eter dimetylowy CH3-O-CH3, w normalnych warunkach gaz lego hot logiem jest eter dietylowy C2H5-O-C2H5, ciecz wrząca w tcmpcialin/c ' I łatwo palny, stosowany jako rozpuszczalnik (dawniej stosowan> l*\ I dn u,u zy). Na powietrzu, w obecności światła utlenia się do wodoronadllenku dicr wego:

ch₃-ch₂-o-ch-ch,

I

OOH

Połączenie to rozkłada się wybuchowo, stąd eter dietylowy musi l»\ > |" < •

wywany w naczyniach nie przepuszczających światła, zwlas/c/.i pinum.....

nia ultrafioletowego.

Osobną grupę połączeń stanowią połączenia zawierające atom tlenu \' ul dzie cyklicznym. Są to etery pierścieniowe, np.:

-    oksiran (tlenek etylenu ważny surowiec chemiczny):

CH,-CH,

^vo⁷ '

-    fu ran:

CH = CH \

¹    /°

CH = CH /

—. A,-piran:

CH - Cll₂ * \

CH    O

\ /

CII CII

dioksan (znany rozpuszczalnik):

CHj - CHj / \ n    o

111 iii