PwTiR092

182 Rozdział 7

cych, bądź likwidacja parku narodowego w razie bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych jego obszaru wymaga uzgodnień z właściwymi miejscowo organami uchwałodawczymi jednostek samorządu terytorialnego oraz zaopiniowania przez zainteresowane organizacje pozarządowe.

Park narodowy obejmuje obszar chroniony wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, liczący nie mniej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Na obszarach graniczących z parkiem narodowym jest wyznaczana otulina parku narodowego, czyli dodatkowa strefa ochronna określona w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka. Ustawa o ochronie przyrody przewiduje obowiązek sporządzenia i realizacji dla każdego parku narodowego planu jego ochrony na okres 20 lat. Taki plan m.in. identyfikuje zagrożenia dla przyrody parku narodowego, określa sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń, wskazuje obszary ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej, a także ustala miejsca i obszary udostępniane dla celów turystycznych i rekreacyjnych. Plan ochrony jest wyrazem funkcji spełnianych przez parki narodowe: ochronnej, naukowej, dydaktycznej, gospodarczej oraz turystycznej. Ta ostatnia nie może pozostawać w sprzeczności z funkcjami podstawowymi, jakimi są funkcja przyrodnicza i naukowa, co ogranicza masową turystykę i rekreację na obszarach parków narodowych.

Dla turysty oznacza to w szczególności obowiązek poruszania się wyłącznie po szlakach wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, zakaz biwakowania. palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz źródeł światła o otwartym płomieniu poza miejscami wyznaczonymi, jak też zakaz niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin i grzybów, zakłócania ciszy, czy organizacji imprez rekreacyjno-sportowych bez zgody dyrektora parku narodowego. Turysta musi przy tym liczyć się z koniecznością uiszczenia opłaty za wstęp do parku narodowego lub na niektóre jego obszary oraz za udostępnienie parku narodowego lub niektórych jego obszarów. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 2005 r. określiło 8 parków narodowych, do których za wstęp obligatoryjnie są pobierane opłaty, oraz wymieniło 13 dalszych parków narodowych, w których takie opłaty pobiera się za wstęp na niektóre ich obszary. W rezultacie za wstęp na inne obszary w tych 13 parkach narodowych oraz do niewymienio-nych w powołanym rozporządzeniu 2 parków: Kampinoskiego i Ojcowskiego nie pobiera się opłat.

Ustawa o ochronie przyrody ograniczyła wysokość opłaty za jednorazowy wstęp do parku narodowego do kwoty 6 zł, która może być waloryzowana. Wobec jednak niskiej inflacji w Polsce turyści nie muszą się obawiać wzrostu tej maksymalnej opłaty, zwłaszcza że w praktyce pobierane opłaty za wstęp są znacznie niższe. Przy tym z punktu widzenia turystów ma znaczenie ustawowe zwolnienie od tej opłaty dzieci do lat 7 oraz zniżka 50% przyznana przez omawianą ustawę uczniom, studentom, emerytom, rencistom i osobom niepełnosprawnym. Pobrane opłaty za wstęp są przeznaczone na tworzenie i utrzymanie infrastruktury turystycznej i edukacyjnej parku narodowego oraz ochronę przyrody. Ustawowo zostało przesądzone, że część wpływów z tego tytułu w wysokości 15% przeznacza się na dofinansowanie działalności GOPR oraz TOPR, działających na terenie danego parku narodowego.

Dyrektor parku narodowego zarządza państwową jednostką budżetową, jaką w świetle prawa jest taki park. Jest on też upoważniony do wydawania zarządzeń określających sposoby korzystania z obszarów parku narodowego w celach m.in. turystycznych i rekreacyjnych. Ponadto dyrektorowi parku narodowego przysługują uprawnienia w zakresie ścigania naruszeń prawa w sprawach z zakresu ochrony przyrody, a do wykonywania czynności tego rodzaju może on upoważnić funkcjonariuszy Straży Parku, zaliczanych do Służby Parku Narodowego. Do zadań tej służby ustawa o ochronie przyrody zalicza m.in. udostępnianie parku narodowego do celów rekreacyjnych, turystycznych i sportowych. Na mocy ustaleń omawianej ustawy dyrektor parku narodowego reprezentuje Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych w zakresie zarządzanego mienia danego parku. Park narodowy działa na podstawie statutu nadanego w drodze zarządzenia przez ministra właściwego do spraw środowiska. Wskazany minister sprawuje nadzór nad parkami narodowymi.

Drugą co do znaczenia formą ochrony obszarowej są rezerwaty przyrody. Taki obszar chroniony obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, grzybów i zwierząt oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. W odróżnieniu od parku narodowego przepisy prawne nie stawiają dla rezerwatu przyrody żadnych wymagań co do wielkości tego rodzaju obszaru chronionego. W praktyce rezerwaty są tworzone na stosunkowo niewielkich obszarach. Utworzenie tego rodzaju formy ochrony przyrody następuje w drodze rozporządzenia wojewody wydanego bez konieczności uzgodnień lub opinii. Jednak w razie zmiany granic rezerwatu przyrody lub celów jego ochrony bądź zamierzonej likwidacji odpowiednie rozporządzenie wojewody może być wydane tylko za zgodą ministra właściwego do spraw ochrony środowiska i po zasięgnięciu opinii wojewódzkiej rady ochrony przyrody. Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z 2005 r. odróżnia się 9 rodzajów rezerwatów' przyrody: leśny, wodny, stepowy, słonoroślowy (halofilny), faunistyczny, florystyczny, torfowiskowy, przyrody nieożywionej i krajobrazowy. Rozporządzenie to odróżnia typy i podtypy rezerwatów ze względu na dominujący przedmiot ochrony (np. grzybów lub krajobrazów) oraz ze względu na główny typ ekosystemu (np. wydmowy lub skalny).

Każdy rezerwat przyrody powinien mieć obecnie plan ochrony sporządzony na 20 lat. Taki plan ustanawia wojewoda w drodze rozporządzenia. Wiążą się