religia a kultura4

90 RELIGIA A KULTURA

przedmiotu czci. KuUuradkcydjujfij).sposottej^razu tego potencjału. Potencjał ten może się rozwinąć, dając człowiekowi poczucie siły, radości i dostarczając możliwości samorealizacji oraz poczucia związku zc światem. Bóg wjyęh tradycjach jest symbolem wyższego ,ja”, tego, czym człowiek może lub powinien się stać. Ma to miejsce w humanistycznych tradycjach religijnych.

W innych warunkach kulturowych dochodzi do zablokowania rozwoju tego potencjału.'Dzieje się tak, gdy w kulturze zaczynają dominować dążenia do podporządkowania człowieka nadrzędnym ideom. Podporządkowanie to może mieć charakter religijny lub polityczny. Zło^ definjowane.przezJgłófiJcuitury -nie wynika zjiaruszenia zasad moralnych, lecz z tego, że jest złamaniem nakazu posłuszeństwa wobec potęgi przewyższającej człowieka. Tradycje autorytarne zapewniają człowiekowi poczucie ochrony za cenę utraty poczucia własnej integralności i niezależności.

W tych rchgiach wszystkie dobre cechy skoncenhowąnęjsą w postaci Boga lub przywódcy politycznego. Jcślfczłowiek choć częściowo pragniele posiąść, musj n i e woj njczo poddać się tym autorytetom.

Podobnie jak Fromm, dychotomiczne rozróżnienie tradycji religijnych zaproponować Abraham Maslo\vj( 1964). Jego zdaniem, tradycje można podzielić na te, które obejmują doświadczcnie.pełiiljs.tnienia, i tc, które takicgojJoiv>Mąd-_^ czenia nic.-obekmijąr Ęierwszt_^ nich sprzyjają samoaktualizacji. człowieka, natomiast drucie stanowią zespół ortodoksyjnie .wyznawanych prawdJ-P.okoź> ny clt nawyków, spełni aj ący Jun kej ę obronną. Jest on związany z gorszym samopoczuciem jednostki i niepełną realizacją jej możliwości. Doświadczenie pełni _ istnjenia (peak expeńence) charakteryzuje się, według Maslowa, następującymi" cechami: przc_^ieDl_pQczuciiy całości _i integracji, poczuciem stopjenia ze światem, spontanicznym poczuciem istnienla^Ju PterazySlah taki zawiera poc^Tc^02U)ąnij^]śtot^^^ęzy.iCogn/7?^-D/^ng)ri'akie ppznanie, zasadniczo różni się od poznania charakterystycznego; dla życia codziennego (deficien-cy cogniticn, D - cognilion), opartego na przeżywaniu deficytu w.zakresie za-spokqjenia..którcjkolwjek-Z.\vażnych.dla-człowieka_potrzcb. Są to, wedłiig Maslowa, potrzeby występujące w następującej hierarchii - zwanej niekiedy piramidą potrzeb: potrzeby-.fizjologiczne, potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby przynależności, potrzeby uznania i poUzeby^ręjigijne.

Zadaniem pśycKoiogii humanistycznej jest, według Maslowa, oddzielenie dośwjadrzejjjiełni istnienia (peak experience) od kontekstu konkretnych tradycji religijnych i umożliwienie ich przeżywania zwyczajnym..ludziom, bez względu na ich przynaleźnośćj-eligijna. Zdolność do przeżywania takiego typu doświadczeń jest, zdaniem Maslowa, jedną z cech osoby samoaktualizująceL^ję, stanowiącej, według niego, ideał zdrowia,psychicznego. Maslow podkreśla! możliwość przezwyciężenia różnic między religiami Wschodu i Zachodu, poprzez skoncentrowanie się na tym, co jest.im wspólne,' czyli. pajJośw.iądczejiiaęhijtu-stycztiych. Wschodnie techniki medytacyjne traktował jako sposób na osiągnięć cie peak experience, w oderwaniu od związanego z nimi światopoglądu..Podęi__ jście Maslowa określić można.mianen^ąkulturowęgo, ale nie antykuiturowego.

Uznawał wartość doświadczeń religjjnych powstających w innych niż zachodnL kontekstach kulturowych, traktował jednak zarówno te doświadczenia, jak itechniki prowadzące do ich osiągnięcia jako uniwersalne i niezależne od kontekstu kulturowego.

Poęjobnic instrumentalne podejście do technik medytacyjnych pojawiło się też w propagowanej przez pochodzącego z Indu guru, Mahaoahi, Mahesh Yogi. Propagował on Medytację TransoeodentalnąlijLiako naukę o twórczej inteligencji. W celu zakorzenienia jej wśród ludzi Zachodu, całkowicie^pomijayęontckjU. kulturowy_T_.w jakim ona powstała, prezentując ją jako uniwersalnie użyteczną dla polepszenia funkcjonowania psychofizycznego wszystkich ludzi.

Ostatnim ze wspomnianych w-cześniej psychologów humanistycznych jest [Viktor Franki/(1978). Stworzył koncepcję zwaną Uogutciapią^ a więc llecapję_ nastawiona ną przywrócenie jednostce poczuciai sensu i znaczenia w żyęju.. Praydziwa religia jest, jego zdaniem,, poszukiwaniem.znaczenia i sensu. Religia. _ laka musi być spontaniczna i osobista,.

Psychologia humanistyczna dała impuls do powstania kierunku teoretycznego, noszącego często nazwę czwartej siły w psychologii.Lczyli psychologii_

transpersonalnej_j Kierunek ten zasługuje na szczególną uwagę. W wypadku koncepcji poznawczych lub koncepcji humanistycznych religia pojawia się jako sfera istotnych aplikacji tych teorii. Natomiast w wypadku psychologii transpersonalnej mamy do czynienia z jedyną oprócz psychoanalizy, koncepcja teoretyczną w ramach psychologią która religię uczyniła swoim czołowym^przedmiotem zainteresowania. Kierunek ten został przez uprawiających go badaczy określony jako szeroki obszar badań psychologicznych, dotyczący czynników kszlakujących optymalne zdrowie psych.iezne i dobrą kondycję^człowiejsa.' Ba-dacze związani z tym kierunkiem (WaTsh i VaugTian, 1980) uznają_możliwości doświadczenia szerokiego zakresu stanów świadomości. W niektórych z nich może mieć miejsce przekraczanie granic ego jednostki.

Psychologia transpcrsonalńawniosTacIo psychologii religii dwie ważne modyfikacje: z jednej strony, zaproponowała uwzdedilienie-wąmiaruJcuJturpwcgo w operowaniu pojęciami zdrowia i patologii (w odniesieniu do doświadczeń religijnych występujących w różnorodnych kontekstach wyznaniowych), z drugiej zaś, dostarczyła zaplecza.teoŁelyc.znego do interpretacji wielppoziomowości doświadczeń religijnych i mistycznych. WTamacTTpsychologii transpersonalnej rozwinęła się też refleksja na temat mechanizmów oddziaływania różnorodnych techn i k zmian świadomości oraz środków .nąrkojy czuycłL na. przeży\^vnn'^g- p™? człowieka odmiennych stanów świadomości.

Wprowadzenie wymiaru kufturowegtrokazało się bardzo istotne. Wick odmiennych stanów świadomości występujących w rcligiach innych niż judco-chrześcijańska, traktowanych było przez analizujących je psychologów jako objawy patologii psychicznej, bez próby zrozumienia ich funkcji w tamtych kulturach. Ż kolei zaproponowanie, w ramach modeli świadomości, rozróżnienia stanów i poziomów świadomości jest użytecznym zabiegiem, który pozwala na. .przyjęcie wspólnego schematu interpretacyjnego dla dośwjadczęp religij,-.