rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 09
9

§r

zachowania) według modelu systemowego odnoszonego do organizmów ży- -I wych (Overton, 1975).

Kierunkowy charakter zmian rozwojowych można też ujmować tak, jak to f czynią w swoich definicjach rozwoju Thomae i Schmidt, tzn. twierdzić, iż są . 'Ą. one ze sobą powiązane w ten sposób, że ich ogniwa późniejsze wywodzą się z wcześniejszych, co sprawia, że ich ciąg prowadzi w określonym kierunku, jakim jest stan końcowy.

Ten stan końcowy, nazywany także celem zmian rozwojowych, może ;'f-" oznaczać ukształtowaną (dojrzałą) postać danego układu (organizmu, psychi- f ki) lub nową konfigurację części w obrębie tego układu, czyli nowy poziom { jego wewnętrznej organizacji. Na takim nowym poziomie organizacji struk- r tury pojawiają się nowe właściwości systemowe, nieredukowalne do jej właś- i ciwości na niższych poziomach. Oznacza to zmianę jakościową, tzn. prze- f_; kształcenie wewnętrznej organizacji struktury.

Przyjęcie założenia o systemowej naturze zjawisk badanych i o kierunko- } wym charakterze zmian rozwojowych prowadzi więc do wniosku, że zmiany j rozwojowe są głównie jakościowe, gdyż to właśnie one oznaczają przekształ- f cenią wewnętrznej organizacji struktury.    k

Stojący na stanowisku pozytywistycznej koncepcji nauki przedstawiciele T psychologii rozwojowej utrzymują, iż przyjmowanie założenia o ukierunkowa- J nym charakterze rozwoju nie jest konieczne, gdyż po pierwsze, nie można go . [ stwierdzić w obserwowanych faktach, a po drugie, nawet, gdyby je przyjąć f jako regułę porządkowania, to można ją zastąpić dokładnym poznaniem j. przyczyn lub czynników poprzedzających (antecedensów). Zgodnie z tym f stanowiskiem zmiana rozwojowa oznacza różnicę między stanem danego f zjawiska w czasie    i T₂. Zmiana jest funkcją czasu, a zmiana danego j

zjawiska oznacza zmianę jego stanu między dwoma punktami na kontinuum |; czasu. Można to zapisać w postaci następującej formuły: Zx = /(SxT₂-SxT₁), [ gdzie Z oznacza zmianę, x - badane zjawisko, S - stan badanego zjawiska, a T, i T₂ dwa różne punkty czasu, w których dokonywano obserwacji (lub l pomiaru) badanego zjawiska.    [i

Obserwować możemy jedynie stany danego zjawiska, a nie jego rozwój, f O zmianie wnioskujemy na podstawie stwierdzanych różnic w stanie zjawiska f; w dwóch punktach kontinuum czasu (Trautner, 1978). Nie ma więc podstaw f do wysuwania tezy, że zmiany rozwojowe mają określony kierunek ani tym bardziej cel.    j

Na ogół jednak w psychologicznych koncepcjach rozwoju przyjmuje się, że f zmiany rozwojowe mają charakter jednokierunkowy. Nie oznacza to jednak i akceptowania tezy o ich z góry zdeterminowanym celu, chyba że się go t utożsamia z następnym, kolejnym etapem przekształceń wewnętrznej organi- jj zacji struktury procesów psychicznych. Zadaniem badań psychologiczno-roz- jj wojowych jest więc opis i analiza zmian z uwzględnieniem poprzedzających je j czynników, procesu i następstw (Baltes,    Goulet, 1970).    .jj

W niektórych koncepcjach psychologicznych za cel rozwoju jednostki (

uważa się realizowanie jej możliwości, a rozwój za stawanie się tym, czym człowiek może być. To właśnie jest podłożem potrzeby samourzeczywistnienia (samorealizacji) (Maslow, 1954). Za takim ujmowaniem celu rozwoju opowiada się psychologia humanistyczna.

Znuany,y_które można-nazwać rozwojowymi,.: są trwałe rnieodwracalne'. Znaczy.to; że .stany czy.poziomy organizacji wewnętrznej, jakie powstają w ich rezultacie, nie dają się cofnąć drogą oduczania (odwarunkowywania) ani w inny sposób odwrócić. Sprawia to zarazem, iż mogą one inicjować kolejne zmiany kontynuujące już zapoczątkowany ciąg, oddziałując na przebieg procesów rozwoju w dłuższym czasie. W tym też można upatrywać wewnętrzne przyczyny ukierunkowania zmian rozwojowych.

Jak powiedziano wyżej, zmiany rozwojowe wyróżniają się tym, iż są one autonomiczne. Tę właściwość zmian rozwojowych podkreślają w sposób szczególny przedstawiciele organismicznych koncepcji rozwoju. Ma to związek z wyznawanym przez nich strukturalizmem genetycznym. Zmiany rozwojowe w tym ujęciu odnoszą się do określonego układu pojmowanego jako struktura (układ relacyjny). Cechą immanentną takich układów jest zmiana, istnienie w procesie stawania się. Źródła zmian rozwojowych tkwią więc - w całości lub--w części - w samym układzie ewoluującym. Dotyczy to także rozwoju psychiki i zachowania człowieka. Główne czynniki i siły napędowe zmian rozwojowych tkwią więc w wewnętrznej dynamice systemu psychicznego jednostki, decydując tym samym o ich autonomicznym charakterze. Zadaniem nauki jest ustalić wzór zmian i zasady, według jakich się one dokonują, opisać raczej procesy i reguły przechodzenia do nowych form wewnętrznej organizacji struktury [transition principles lub processes) niż poszukiwać zewnętrznych przyczyn, które miałyby je wywoływać.

Pogląd ten podziela wielu współczesnych psychologów rozwojowych. Jednakże warto zwrócić uwagę na fakt, że: (1) system psychiczny człowieka działa w kontekście i w ścisłych relacjach z organizmem, (2) jednostka wchodzi w różnorakie stosunki ze światem zewnętrznym, tworząc z nim szerszy system „jednostka - środowisko”. Te nowe, szersze układy zapewne oddziałują też na procesy zmian rozwojowych psychiki i zachowania się człowieka. Dotykamy tu kwestii tzw. czynników rozwoju, która pozostaje przedmiotem dyskusji i sporów teoretycznych także we współczesnej psychologii rozwojowej¹. Zadaniem psychologii rozwoju człowieka jest jednak nie tylko wskazanie czynników zewnętrznych oddziałujących na procesy rozwoju, ale wykrycie zasad ich oddziaływania, a to oznacza konieczność ujawnienia wewnątrzpsychiez-nych mechanizmów pośredniczących między działaniem danego czynnika (lub czynników) a procesem powstawania zmiany w psychice i zachowaniu człowieka.

Pozytywistycznie zorientowane kierunki psychologii rozwojowej negują autonomiczny charakter zmian rozwojowych. Zmiany te są w nich ujmowane

51

1

Problem czynników rozwojowych zostanie omówiony w następnym rozdziale.