rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 097

Podsumowując to, co dotyczy wzajemnego związku między uczeniem się '1 a dojrzewaniem, podkreślimy, iż we współczesnej psychologii rozwojowej iy przyjmuje się na ogół nie tylko współwystępowanie, lecz także współzależność Ó" i współdziałanie obu tych procesów. Dotyczy to zarówno wcześniejszych ó jak i późniejszych etapów życia. Działa przy tym prawo kompensacji. In- :.p wolucji w dziedzinie niektórych funkcji fizjologicznych nie musi towarzyszyć y absolutny spadek sprawności uczenia się każdego materiału. Pełną dojrzałość osobową osiąga się też zazwyczaj w drugiej połowie życia, na co dawno temu . zwrócił uwagę C.G. Jung, a co uwydatnia wiele współczesnych teorii rozwoju ;> (np. J. Pascual-Leone). Powrócimy do tego zjawiska w innych częściach tej książki.    X,

W psychologii rozwojowej pojęciu dojrzałości nadaje się też znaczenie cząstkowe. Dotyczy ona wówczas określonych zadań lub wymagań, którym jednostka potrafi już sprostać w danym wieku czy okresie życia, które może ó podjąć spontanicznie, lub można jej je powierzyć. W tym sensie używa się . pojęcia dojrzałość szkolna - a więc gotowości do podjęcia obowiązkowej nauki, czy też pojęcia dojrzałość do założenia rodziny i opieki nad dziećmi. ‘ Granice czasowe tych cząstkowych, lecz dla dobra publicznego ważnych zobowiązań i rodzajów działalności, są wyznaczane przez systemy prawne, zależne z kolei od danej kultury i cywilizacji. Systemy te liczą się na ogół z prawidłowościami rozwoju psychosomatycznego i uwzględniają różnice in- Ć: dywidualne w zakresie gotowości i dojrzałości do pełnienia różnego rodzaju społecznych i obywatelskich obowiązków oraz praw i zobowiązań.

Zasadą, która rządzi indywidualnym rozwojem człowieka jako przedstawiciela swojego gatunku wiążąc się z jego dojrzewaniem do coraz to nowych zadań życiowych, a także z prawidłowościami procesów uczenia się, a zwłaszcza tzw. uczenia się społecznego, jest socjalizacja. Pojęciu temu nadaje się . rozmaite znaczenia w psychologii i socjologii⁸. Zdaniem niektórych badaczy człowiek rodzi się jako istota presocjalna, a jego pierwotne zachowanie jest. zdeterminowane wyłącznie biologicznie. W tej sytuacji śopjaliżącja (oznacza proces wstawania-.-., się?., istotą, społeczną. Dziecko modyfikuje swoje- działania ^; dopiero w toku interakcji z otoczeniem społecznym. Można jednak przyjąć, na odwrót, że dziecko jest od urodzenia istotą społeczną, a jego zdolności przystosowania się do środowiska stanowią cechę gatunkową (Leontiew, ’. 1962). Noworodek jest już zatem genetycznie wyposażony w mechanizmy warunkujące specyficzne reakcje społeczne i rozwijanie zdolności do nawiązy- ^; wania i podtrzymywania kontaktów społecznych z otoczeniem.    ~ y

Socjalizacja jest jednak nie tylko gatunkowym „mechanizmem”, lecz,,także. procesem, w którym można wyróżnić stadium wstępne pierwotnej socjalizacji .

⁸ Por. S. Lis Proces socjalizacji dziecka w środowiska pozarodzinnym (1992), R. Haubl i in. V Yerćinderung and Sozialisation. Einfuhrung in die Entwicklungspsyekologie (1985). Lis zajmuje się f socjalizacje) w okresie wczesnego dzieciństwa, psychologowie niemieccy badaj.) proces socjalizacji ^; w toku całego życia człowieka.

i

66

dokonującej się przede wszystkim w rodzinie oraz stadium.socjalizacji.wtórnej: dostosowania się do różnorodnych . grup społecznych i - współuczestnictwa wjch życiu. Grupy te można podzielić na kategorie według: ł) płci i wieku, 2) pokrewieństwa, 3) zatrudnienia i zawodu, 4) statusu społecznego, 5) związków przyjaźni i zainteresowań. Jednostka zajmuje w każdej grupie określoną pozycję i pełni przypisaną przez innych członków grupy rolę. Rola to jakby zespół oczekiwań społecznych odnoszących się do sposobów zachowania jednostki w danej funkcji. Proces, socjalizacji to m.in.- podejmowanie i peł- : npenie ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami grupy.

W perspektywie rozwojowej socjalizacja trwa przez cale życie, ponieważ rozwój polega m.in. na wzajemnych i dwustronnych oddziaływaniach jednostki i środowiska. Analizując proces socjalizacji rozważa się genezę i zmiany w zakresie indywidualnej umiejętności działania oraz wpływających na jej rozwój warunków środowiskowych (Ilaubl i in. 1985).

4.4. Rozwój psychiczny jako proces wypełniania zadań życiowych

Zasady rozwoju indywidualnego w toku życia można również ujmować od strony pragmatycznej i Ideologicznej, tj. osiągnięć rozwojowych, jakich społeczeństwo oczekuje od jednostki w danym okresie rozwojowym oraz celów, które człowiek od urodzenia realizuje, w sposób mniej lub bardziej świadomy i skuteczny. Przedstawimy tu koncepcję Roberta Havighursta, która być może nie ma charakteru uniwersalnego, oparta jest bowiem na warunkach społeczno-kulturowych, w jakich żyją ludzie w określonym kraju (Stanach Zjednoczonych), lecz jest dostatecznie rozwinięta i kompletna, aby służyć za podstawę do refleksji nad zasadami i prawidłowościami rozwoju z tego właśnie, pragmatycznego punktu widzenia.

Zgodnie z ideą zadań rozwojowych Havighursta człowiek przechodzi od jednego stadium do następnego rozwiązując problemy typowe dla danego okresu¹.*Zadanie^rozwpj.Qwę (developmental (ask) to - według definicji autora - %adam&°wvlamaiace się,w\ pewnym. okresie^ życia, jednostki; Pomyślne rozwiązanie go (achievement) prowadzi do zadowolenia oraz sukcesu przy podejmowaniu zadań późniejszych, natomiast niepowodzenie (failure) czyni jednostkę nieszczęśliwą, nie aprobowaną przez otoczenie i powoduje trudności w zakresie następnych zadań. Zadania rozwojowe wywodzą się z trzech' źródeł: dojrzewania somatycznego, nacisku kulturowego oraz indywidualnych aspiracji lub/rwartości.

Havighurst wyróżnił szereg zadań rozwojowych na podstawie empirycznej:

1

Havighurst obejmuje w swojej koncepcji cały bieg życia ludzkiego. Swe idee zawarł przede wszystkim w książce Developmental tasks and education wydanej po raz pierwszy w 1948, a poszerzonej w 1972 r. (patrz też Haviqhurst, 1953).

67