rozwojówka ćw ( 04 09 i 5 05 090

BSjpasssaaasafc

31; ;

V j • •

%

jako funkcja poprzedzających je zmiennych niezależnych, takich jak np. j' czynniki biologiczne czy środowiskowe, bądź też jako funkcja zmian wcześ- 7 niejszych. Zadaniem badań psychologiczno-rozwojowych jest więc wskazanie i czynników (przyczyn), które poprzedziły (a w domyśle: wywołały) zmianę [. danego zjawiska w czasie T_x, czyli - inaczej mówiąc - czynników, które wystąpiły między dwoma punktami T_t i T₂ na osi czasu, kiedy zaobser-wowano zmianę stanu tego zjawiska. Wskazanie antecedensów zaobserwowa- : i nej zmiany - jak zaznaczono w rozdziale poprzednim - oznacza w tym ujęciu t jej wyjaśnienie.

Sposób ujmowania zmiany rozwojowej ma - jak z tego wynika - istotne .i; znaczenie dla wyboru określonej strategii badawczej².

3.4. Rodzaje zmian rozwojowych

Zmiany rozwojowe można podzielić na różne kategorie, zależnie od kryte- 7; rium, jakie bierze się pod uwagę. Do najczęściej stosowanych kryteriów należą:    •jt

■ :|)jcząs dokonywania się zmian, a przede wszystkim długość jego trwania;

- 2):.cechy charakterystyczne przebiegu (procesu); zmian i. następstwa,,jakie one powodująj    j

3) to,-kogo te    zmiany dotyczą, a więc czy mają one wymiar jednostkowy liczy ponadjednostkowy.!    ;•

V

3.4.1. Rozwojowe zmiany ontogenetyczne

Biorąc pod uwagę czas, w jakim zmiany się dokonują, wyróżnia się takie <; podstawowe rodzaje zmian rozwojowych (genezy nowych zjawisk w psychice j i zachowaniu się), jak filogeneza, antropogeneza, ontogeneza i geneza aktual-na lub mikrogeneza. Zakres czasowy tych zmian omówiono charakteryzując f podstawowe działy psychologii rozwojowej. W tym miejscu warto jednak podkreślić, że w każdym z tych, ogromnie zróżnicowanych co do bezwzględnej -£ długości trwania, przedziałów czasu pojawiają się nowe procesy psychiczne iloraz nowe ich struktury i funkcje, a także nowe postacie zachowań. Psycho- I logia rozwoju człowieka zajmuje się przede wszystkim ontogenezą w jej j aspekcie psychologicznym i genezą aktualną.    • |

Ontogeneza w znaczeniu psychologicznym obejmuje całokształt zmian 7 dokonujących się w psychice i zachowaniu się człowieka w toku życia in- j; dywidualnego.    ł|

W przebiegu ontogenezy psychiki i zachowania mogą mieć miejsce zmiany f

|

² Związek między teorią rozwoju i ujmowaniem zmiany rozwojowej a postulowaną (i sto- 4 sowaną) strategią badawczą przedstawiamy w rozdziale poświęconym metodologicznym próbie- - J mom badań nad rozwojem psychicznym człowieka.    ;J

bardzo różnorodne, a więc zarówno ilościowe, jak i jakościowe, a obok progresywnych - regresywne. Do dziś trwają spory wokół problemu, jakie zmiany przeważają w rozwoju ontogenetycznym: ilościowe czy jakościowe. Nie rozstrzygnięta pozostaje też kwestia, czy ich wyniki kumulują się w miarę upływu czasu, czy nie.

W podejściu do tych kwestii wyróżnia się stanowisko, zgodnie z którym do zmian rozwojowych można zaliczyć tylko te o charakterze postępowym oraz stanowisko, które zakłada, iż w rozwoju ontogenetycznym występują zmiany różnego typu i brak jest przekonywających kryteriów wykluczenia z rozważań na temat rozwoju któregokolwiek z nich. W ostatnich dziesięcioleciach przyjmuje się, że w rozwoju ontogenetycznym mają miejsce zarówno zmiany' progresywne o charakterze ilościowym, i jakościowym, jak i zmiany regresywne. Przedmiotem analizy powinny być wszystkie długotrwale zmiany psychiki i zachowania się człowieka, jakie pojawiają się w toku ontogenezy, jeżeli stanowią one element ciągu zmian nawzajem od siebie zależnych i tworzących całość procesu rozwojowego.

Niektórzy badacze wysuwają też przypuszczenia (częściowo sprawdzone w badaniach), że zmianom progresywnym w pewnych sferach psychiki towarzyszą zmiany regresywne w innych, a te ostatnie są - być może - warunkiem tych pierwszych (Baltes, Goulet, 1970).

Jeśli traktować rozwojowe zmiany ontogenetyczne jako całość, to powstaje pytanie, czym się one wyróżniają spośród innych rodzajów zmian? Wyróżnia je przede wszystkim to, iż jako całość konstytuują proces(y) ontogenezy psychiki i zachowania człowieka.

Do opisu całokształtu rozwojowych zmian ontogenetycznych stosuje się w psychologii rozwojowej takie pojęcia, jak wzrastanie, dojrzewanie, uczenie się, różnicowanie, wdrukowanie, socjalizacja (Thomae, 1959; Oerter, 1970, Mussen, Conger i Kagan, 1974; Trautner, 1978). Żadne z tych pojęć nie opisuje, ani wystarczająco nie wyjaśnia procesu zmian rozwojowych w on-togenezie. Odwołują się one natomiast do działania czynników zewnętrznych natury biologicznej (dojrzewanie) bądź społecznej (wdrukowanie, socjalizacja) i wskazują na mechanizmy dokonywania się zmian (uczenie się, różnicowanie).

Zmiany rozwojowe psychiki w ontogenezie mają charakter długotrwały i — jak zdają się wskazywać wyniki wielu badań - kumulatywny, tzn. że zmiany późniejsze wyrastają z wcześniejszych i stanowią ich kontynuację, >• Określa to zarazem procesualny charakter ontogenetycznych zmian rozwojowych. (Wskazywaliśmy na tę ich właściwość omawiając kwestię ukierunkowania rozwoju). Ma to istotne znaczenie także z punktu widzenia ciągłości procesów rozwojowych.

Propozycję klasyfikacji zmian, jakim w toku rozwoju w ontogenezie podlegają procesy psychiczne, przedstawił-J.ł 1. Flaycll.(!972, 1977). Propozycja ta ma na celu ustalenie kolejności następstwa zmian rozwojowych czynności poznawczych w czasie. Zmiany te to dodawanie, substytucja, modyfikacja, inkluzja i mediacja.

53