SA400021

n.

WOJSKO POLSKIE

W CZASACH ROZBICIA DZIELNICOWEGO

1. SYTUACJA POLSKI W LATACH 1138-1320

Rozbicie dzielnicowe

Od śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 r. rozpoczyna się w Polsce okres rozbicia dzielnicowego, polegający na tym. że poszczególnymi dzielnicami państwa rządzą odrębni książęta, synowie Bolesława, a następnie ich potomkowie. W zasadzie władzę zwierzchnią nad nimi sprawować miał najstarszy wiekiem książę, władający tzw. dzielnicą senioralną. Już jednak wkrótce okazało się, że senior nie znajdował posłuchu u swych braci, tak że faktycznie poszczególni książęta prowadzili własną politykę, często też dochodziło pomiędzy nimi do wojen.

Taki stan rzeczy powodował wielkie osłabienie państwa polskiego. Korzystali z tego wrogowie Polski, przede wszystkim zaś margrabiowie brandenburscy, a później zakon krzyżacki.

Powstanie Marchii Brandenburskiej

Marchia Brandenburska powstała na ziemiach słowiańskich leżących pomiędzy Łabą a Odrą. Niemcy podbili te ziemie i w 966 r. założyli na nich Marchię Północną. Wielkie powstanie plemion słowiańskich w 938 r. zdołało ich na pewien czas odepchnąć za Łabę. Niemcy nie zrezygnowali jednak z zaboru tych ziem, co doprowadziło do zaciętych walk trwających blisko dwa wieki. Ostatecznego podboju kraju dokonał margrabia Albrecht zwany Niedźwiedziem, który w 1157 r. zdobył jego stolicę Brennę, przemianował ją na Brandenburg i założył tu Marchię Brandenburską. Na wschodzie sięgała ona aż po Odrę, granicząc przez to bezpośrednio z państwem polskim.

Brandenburgia, do której sprowadzano coraz więcej niemieckich kolonistów, stała się wkrótce główną bazą wypadową niemieckiego parcia na wschód. Margrabiowie brandenburscy kontynuując swoje podboje usiłowali opanować Pomorze Zachodnie. Książęta tej dzielnicy, nie uzyskawszy w okresie rozbicia dzielnicowego pomocy od innych książąt polskich, a nic chcąc znaleźć się pod władzą margrabiów, zmuszeni byli poddać się w 1181 r. cesarzowi Fryderykowi Rudobrodemu. W rezultacie więc Pomorze Zachodnie, z takim trudem odzyskane za czasów Krzywoustego, znalazło się pod panowaniem niemieckim aż do 1945 r.

Margrabiowie brandenburscy, korzystając dalej z osłabienia rozbitej na dzielnice Polski, opanowali w latach 1249-1250 ziemię lubuską, a następnie podbili tereny na prawym brzegu Odry, na północ od ujścia Warty, przez co wbili się klinem pomiędzy Wielkopolskę i Pomorze. Te nowo zagrabione ziemie nazwali Nową Marchią, w odróżnieniu od Starej Marchii, leżącej na zachód od Łaby i Średniej Marchii, położonej pomiędzy Łabą i Odrą.

Sprowadzenie Krzyżaków

Niemniej groźnym wrogiem Polski stał się zakon krzyżacki. Pojawienie się jego na naszych ziemiach związane jest ze sprawą ludu Prusów, zamieszkującego z dawna ziemie nadbałtyckie pomiędzy Wisłą i Pregołą, a więc Pojezierze Mazurskie i Warmię. Brak urodzajnej gleby, puszcze i jeziora nie dawały Prusom możności szybkiego rozwoju gospodarczego, urządzali oni natomiast częste napady łupieskie na sąsiadujące z nimi, bogatsze i lepiej zagospodarowane ziemie Mazowsza. W okresie rozbicia dzielnicowego książęta mazowieccy nie potrafili zabezpieczyć swych ziem przed tymi niszczącymi napadami, skorzystali więc z podsuniętej im propozycji i zgodzili się wezwać do walki z uciążliwymi Prusami przebywających wówczas na Węgrzech rycerzy niemieckiego zakonu krzyżackiego.

Pierwsi Krzyżacy przybyli do Polski w 1226 r. Książę Konrad Mazowiecki w 1228 r. nadał im w charakterze lenna kasztelanię chełmińską, położoną na prawym brzegu Wisły, pomiędzy Drwęcą i Osą. Jako lennicy księcia Krzyżacy mieli obowiązek pomagać mu w walce z Prusami. Zakon krzyżacki, złożony z samych Niem-

21