SA400026

WOJSKO POLSKIE W CZASACH ROZBICIA DZIELNICOWEGO

dająca się z długiego na przeszło dwa metry drzewca i nałożonego nań grotu. Służyła ona do pchnięcia z konia.

Jak już wspomniano uzbrojenie rycerzy nie było jednolite. Skład jego zależał najczęściej od tego, jaki komplet broni odziedziczył dany rycerz po przodkach lub jaki udało mu się kupić albo zdobyć na wojnie. Czasami na przykład spotyka się na rycinach z tego okresu rycerza z maczugą. Była to broń w rękach silnego mężczyzny dość skuteczna, miażdżyła bowiem przeciwnika nawet wówczas, gdy był w hełmie i pancerzu.

W tym też czasie rozpowszechniła się u nas ręczna kusza. Był to stalowy łuk przymocowany do drewnianego łoża, na którym znajdował się zaczep dla cięciwy i mechanizm spustowy. Późniejsze kusze miały ponadto specjalny mechanizm w postaci dźwigni lub korby, służący do naciągania cięciwy. W tym czasie jednak kusze napinano u nas ręcznie, przytrzymując nogą dolny koniec łoża zaopatrzony w tym celu w specjalny kabłąk.

Uzbrojenie ochronne rycerza składało się nadal z pancerza kolczego, czyli kolczugi, albo kaftana skórzanego nabijanego metalowymi blaszkami oraz z hełmu, a czasem i z niewielkiej trójkątnej tarczy. Hełmy jednak były inne niż w poprzednim okresie. Dawny hełm stożkowy stopniowo znikał z uzbrojenia, a na jego miejsce pojawiły się dwa nowe rodzaje. Jeden z nich, zwany hełmem gamczkowym, przypominał rzeczywiście garnek nakładany na głowę, ze szparami na oczy, a czasem i z wypukłością na nos. Drugi hełm należał do otwartych, to znaczy nieza-słaniających twarzy. Przylegał on dość szczelnie do głowy i zakrywał uszy. Natomiast szyję i kark rycerza ochraniał kaptur zrobiony z plecionki kolczej, przymocowany do dolnej krawędzi hełmu.

Znacznie skromniejsze było uzbrojenie piechura. Posiadał on, podobnie jak w poprzednim okresie, włócznię i łuk albo kuszę. Niektórzy mieli maczugi albo wekiery. Wekiera była to udoskonalona maczuga składająca się z grubego drąga i nałożonego nań na końcu żelaznego okucia z wystającymi kolcami. Jako broń piechoty weszły również w użycie berdysze, czyli topory bojowe na długim toporzysku. Berdyszem można było dosięgnąć siedzącego na koniu rycerza. Chłopski piechur nie miał natomiast w dalszym ciągu żadnego uzbrojenia ochronnego.

Fortyfikacje

Widzieliśmy już w okresie poprzednim, jak duże znaczenie dla obrony kraju miały grody warowne. Krosno, Bytom, Głogów i Wrocław nad Odrą, Niemcza na drodze ze Śląska do Czech niejednokrotnie stawiały czoło nieprzyjacielowi, powstrzymując najazdy niemieckie. I odwrotnie, dopiero opanowanie grodów, takich jak Czarnków, Wieleń i Nakło nad Notecią, Wyszogród i Świecie nad Wisłą oraz Kołobrzeg i Szczecin nad Bałtykiem, zadecydowało za czasów

Polscy możnowładcy w strojach rycerskich, przełom XII i XIII w.

25