Scan31 (2)

specjalizację w zakresie syntetyzowania dorobku szczegółowych wyników badań oraz ich agregacji w całościowym postrzeganiu zjawisk przestrzennych.

Szerokie zapotrzebowanie szeregu dyscyplin naukowych oraz praktycznych potrzeb społeczeństw na dane i informacje opisujące przestrzeń (środowisko geograficzne), wymaga weryfikacji i unifikacji modelu przestrzeni geograficznej oraz rozwoju metod badawczych. Szczególnego wymiaru nabiera też zasób geoinfor-macyjny, niewspółmiernie wzrastają wymogi względem pozyskiwanych geodanych, ich jakości, szczegółowości, różnorodności, wiarygodności, dostępności, aktualności oraz w zakresie technologii i metod ich pozyskiwania. Niezwykle dynamiczny rozwój przeżywają technologie pozyskiwania, przetwarzania, przechowywania, analizy, udostępniania i dystrybucji oparte o komputerowe systemy informatyczne. Niezmiernie wzrasta zapotrzebowanie na rozwiązania systemowe, w szczególności oparte na wykorzystaniu systemów informacji przestrzennej (postrzeganej jako GIS).

Model przestrzeni geograficznej⁶⁹

Model przestrzeni geograficznej, zgodnie z ideą teorii systemów, składa się'' z różnorodnych elementów i relacji występujących między nimi.

"W"nawiązaniu do teorii: koncepcji regionu-ekonomicznego, alternatywnego rozwoju modelu geografii, europejskich uwarunkowań rozwoju przestrzeni polskiej, przestrzeni Europy Środkowej oraz koncepcji związanych z programowaniem rozwoju przestrzennego, w strukturze przestrzeni geograficznej wyróżnią „się .trzy pod- . stawowe kategorie. J§ąTó przestrzenie: przyrodnicza" ffiżyózńo-geograficzna), społeczno-gospodarcza oraz kulturowa. ;........    .................^

W strukturze przesTrzerii plzyfódniczej wyróżniamy podprzestrzenie obejmujące:

-    podłoże geologiczne,

-    warunki klimatyczne,

-    stosunki wodne,

-    ukształtowanie powierzchni,

-    warunki glebowe,

-    szatę roślinną ' - świat zwierząt

W strukturze przestrzeni społeczno-gospodarczej występują podprzestrzenie obejmujące;

-    strukturę przestrzenną rolnictwa,

-    strukturę przestrzenną przemysłu,

-    sieć komunikacyjną (transportową i łączność),

-    sieć usług i administracji,

-    rozmieszczenie ludności i zróżnicowanie struktur demograficznych,

-    sieć osadniczą (miejską wiejską),

-    zasoby kapitałowe i finansowe.

W strukturze przestrzeni kulturowej podprzestrzenie zawierają:    '

-    zasoby kultury materialnej,

¹ Szerzej Z. Zioło, wyd. cyt.

jjjfjf^    . .; -

i - zasoby kultury duchowej (m.in. religijnej),

-    poziom wykształcenia ludności,

-    aspiracje społeczne mieszkańców,

-    zasoby intelektualne,

-    świadomość społeczną,

\    - świadomość polityczną,

\ - świadomość kulturową.

Wyróżnione kategorie przestrzeni (podprzestrzenie) obejmują zróżnicowane elementy, które odznaczają się ciągłością przestrzenną lub jej brakiem. Tworzą różnego typu układy powierzchniowe, liniowe lub punktowe. Ponadto wykazują tendencje do różnorodnego stopnia koncentracji przestrzennej od równomiernego występowania do braku występowania. Podprzestrzenie odznaczają się dużym iiośęiowo-jakościowym zróżnicowaniem elementów składowych.

Poszczególne elementy przestrzeni odznaczają się określonym potencjałem i różnorodnością w zakresie spełnianych funkcji. Występujące pomiędzy nimi relacje charakteryzują się dużym zróżnicowaniem jakościowym i zmiennymi natężeniami występującymi między nimi. W procesie przemian, poszczególne elementy i relacje występujące między nimi, ulegają różnorodnym przekształceniom. Poszczególne elementy mogą charakteryzować się: zanikiem, stopniowym zanikiem, stagnacją wzrostem lub też mogą pojawiać się jako nowe. W kontekście zachowań poszczególnych elementów, zmieniają się także relacje występujące pomiędzy nimi. Mogą one zaniknąć (jako zbędne w danych warunkach lub mogą być wyeliminowane w wyniku zaistnienia celowego oddziaływania), zanikać (poprzez stopniowe zmniejszanie siły oddziaływania), stagnować (utrzymując się na określonym poziomie), wzrastać (poprzez wzrost siły oddziaływania), a także mogą pojawiać się zupełnie nowe jakościowo relacje. Powyższe relacje wynikają ze złożoności przestrzeni środowiska geograficznego, ulegającego ciągłym turbulencjom i przemianom.

W zależności od przyjętego celu można dokonywać klasyfikacji podprzestrzeni, według różnorodnych kryteriów. W obrębie poszczególnych podprzestrzeni można wyróżniać określone elementy lub ich grupy, w zależności od potencjału i rangi lub związanych z określonymi właściwościami i spełnianymi funkcjami.

Model przestrzeni geograficznej i model jej funkcjonowania umożliwia prowadzenie badań różnorodnych relacji pomiędzy elementami danej przestrzeni, między badanymi elementami wyróżnionych przestrzeni oraz relacji występujących w otoczeniu badanych elementów. W badaniach możliwy jest dowolny stopień agregacji lub dezagregacji elementów w zależności od przyjętego celu badań oraz możliwe jest podjęcie studiów diagnostycznych poszczególnych kategorii przestrzeni. Prezentowany model przestrzeni środowiska geograficznego jako model przestrzeni różnodyscyplinamej wydaje się być dobrym, dostosowanym do współczesnych wyzwań, wzorcem badawczym. Jest też predestynowany do wykonywania całościowych analiz i diagnoz w zakresie modelowania i kształtowania rzeczywistej przestrzeni środowiska geograficznego.

63